Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Yeni Soru Sor
Paylaşım Yap
Sorulara Dön
Merve Tan
Üye 30 Eylül
8

Teori ve hipotez farkını tam olarak oturtamıyorum. Yardım eder misiniz?

Çağrı abinin kitabını okumaya basladım(Evrim Kuramı ve Mekanizmaları). Bir teorinin bir hipoteze bağlı olabileceğini söylüyordu. Bu nasıl mümkün olabilir? Teori hipotezin ispatlanması değilse ne? Birçok hipotezin ispatlanması mı? Ya da hipotezin ispatlanması gibi bir sey soz ko
1,019 görüntülenme
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
  • Dış Sitelerde Paylaş
  • Soruyu Takip Et
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Tüm Reklamları Kapat
2 Cevap
Çağrı Mert Bakırcı
PhD 30 Eylül

Serbest bırakılan topların, elmaların ve diğer cisimlerin yere doğru düştüğünü gördünüz. "Ne oluyor?" diye kendinize sordunuz. "Cisimler, yere doğru düşmeye meyilliler." cevabını verdiniz. Bu, doğal bir kanunun tespiti (gözlem). Kanunlar, doğada kendini tekrar eden örüntülere verdiğimiz isim.

Sonra doğal olarak "Neden düşüyor?" diye sordunuz. Ama bilmiyorsunuz. Dolayısıyla eğitimli bir tahminde bulunup, "cisimlerin üstünden esen rüzgarların onları aşağıya doğru bastırdığını ve o basınç nedeniyle cisimlerin yere doğru düşmeye çalıştığını" ileri sürdünüz. Tebrikler, bir hipotez ürettiniz!

Sonra bunu test ettiniz. Rüzgarsız bir havada, mesela evinizin de içinde cisimleri serbest bıraktınız. Onlar da düştüler. Tebrikler, hipotezinizi çürüttünüz.

Tüm Reklamları Kapat

Bu durumda yeni bir hipotez üretmeniz gerekiyor: "Tamam, rüzgarlar itmiyor ama; sonuçta evde bıraktığım cisimlerimin üzerinde de pencere ve kapılardaki boşluklardan girebilen hava nedeniyle bütün atmosferin ağırlığı var. Cisimlerin altındaysa o kadar fazla hava yok. Bu durumda üstteki havanın alttaki havadan daha çok itmesinden ötürü cisimler aşağı doğru düşüyor olmalı." dediniz. Tebrikler, yeni bir hipotez ürettiniz!

Bir kabın içindeki bütün havayı emip, vakumlu bir ortam yarattınız. Ve o kap içinde bir cismi bıraktınız. Cisim, yine yere düştü. Tebrikler, az önceki hipotezinizi de çürüttünüz.

Böyle böyle farklı ihtimaller üzerinde durup, onları test edip, bazı doğru hipotezlere ulaşmaya başladınız. Mesela: "Belki de Dünya'nın devasa kütlesi, diğer kütleli cisimleri üzerine çekiyordur?" dediniz. Tebrikler, yine bir hipotez ürettiniz. Eğer bu doğruysa, serbest bırakılan cisimlerin ne hızla, nasıl bir rota izlemesi gerektiğini hesapladınız. Ve test ettiniz: Bovling topu bırakıyorsunuz, hesapladığınız gibi düşüyor. Bir topu çok hızlı fırlatıyorsunuz, tam da hesapladığınız yere düşüyor. Açısını değiştirip tekrar fırlatıyorsunuz, yine tam hesapladığınız yere düşüyor. Tebrikler, ne kadar uğraşırsanız uğraşın, hipotezinizi çürütemiyorsunuz! Bu oldukça, hipoteziniz güç kazanıyor. Başkaları da sizin hesaplarınızı çürütmeye çalışıyor, onlar da başaramıyor. Bu hipotez giderek güç kazanıyor!

Ama bu hipoteziniz, bazı durumları izah edemiyor. Ağır bir taşı taşıyan bir at arabası, yoldaki bir kaldırıma küt diye çarpıp birden durduğunda, taşıdığı yük üzerinde hiçbir kuvvet olmamasına rağmen, cisim ileri doğru fırlayıveriyor. Bu nasıl oluyor? Yine bir dizi hipotez geliştirip, test edip, yanlışlıyorsunuz ve sonunda, durgun cisimlerin durmaya meyilli olduğuna, hareket eden cisimlerin hareket etmeye meyilli olduğuna kanaat getiriyorsunuz. Bunu ihlal edebilecek deneyler yapıyorsunuz ama bir türlü çürütemiyorsunuz. Tebrikler, bir diğer başarılı hipotez geliştirdiniz!

Tüm Reklamları Kapat

Sonra bir gün buz pateni gösterisi izliyorsunuz. Aşk ve ihtiras dolu gösterilerinde, buz patencilerinden biri, diğerini hayal kırıklığı içinde itiyor! Ama sadece itilen değil, iten de geriye doğru kaymaya başlıyor. Bunu, önceki 2 hipoteziniz izah edemiyor. Tekrar izah etmek için olasılıklar üzerinde duruyorsunuz: Acaba yerdeki sürtünme mi buna sebep oluyor? Ya görmediğimiz gizli kuvvetler varsa? Acaba itmeden kaynaklı gerilimler mi buna sebep oluyor? Hayır, hayır, hayır. Hepsini tek tek eleyebilecek testler yaptığında her biri tek tek eleniyor. Ve nihayetinde bir hipotez daha geliştiriyorsunuz: Her kuvvet, kendine zıt yönde tepki kuvvetleri doğuruyor olmalı ve sürtünmenin çok düşük olduğu ortamlarda, bu tepki kuvveti, etki kuvvetine sebep olan şeyin de itilmesine neden oluyor olmalı! Çürütmeye çalışıyorsunuz ama nafile. Açıklamanız, gerçekten de başarılı! Tebrikler, bir başarılı hipotez daha ürettiniz!

İşte bu çürütülemeyen hipotezler, bir araya gelerek Newton'un Yerçekimi Teorisi dediğimiz şeyi yaratıyor. Buna yıllarca "Newton kanunları" dendi, çünkü bilim tarihinde o güne kadar görülmüş, gelmiş geçmiş en başarılı açıklama oydu - ve "teori" sözcüğü o dönemde pek yer etmemişti. Ama bugün, bu teorinin teknik olarak "yanlış" veya "kısıtlı" olduğunu biliyoruz. Dolayısıyla bir bütün olarak "kanun" olması zaten imkansız; ama kalbinde "atalet" gibi bazı doğa yasalarını içeriyor (ve onları izah ediyor), evet.

Bu teorinin hatalı olduğunu nereden anladık? Daha fazla gözlem yapıp, teorinin çalışmadığı yerleri fark etmeye başlayarak. Aslında ilk başta tamamen teorik yöntemlerle; ama gezegen biliminden gelen deneysel veri bunu çok güzel destekliyor: Merkür'ün yörüngesi, Newton'un öngördüğüne uymuyordu. Halbuki teori doğru ise, Merkür istisna olmamalıydı. Sonradan anlaşıldı ki bu sapmanın nedeni Güneş'e olan yakınlığından kaynaklı olan görelilik etkileriydi. Böylece Newton'un açıkladığı her şeyi açıklayabilen, üstüne Newton'un teorisinin açıklayamadığı şeyleri de açıklayabilen (yani Newton'un teorisinden daha fazla sayıda doğru/yanlışlanamayan hipotezi içeren) Görelilik Teorisi, daha doğru ve daha çok kabul gören kütleçekim teorisi haline geldi (tabii Merkür'e ek olarak yüzlerce diğer gözlemden ötürü).

İşte hipotezlerle teoriler arasındaki ilişki bu. Görebileceğiniz gibi, hiçbir noktada bir kanun bir hipoteze dönüşmedi; hiçbir noktada bir hipotez bir teoriye dönüşmedi. Ama üçü de birbiriyle ilişkili:

  • Kanunlar, "doğa yasaları" demek. Anca gözleyerek fark edebileceğimiz şeyler.
  • Hipotezler, "eğitimli tahminler" demek. Anca konu hakkında yeterince donanıma sahipsek makul şekilde türetebileceğimiz şeyler.
  • Teoriler, "bilimsel açıklamalar" demek. Anca çok sayıda hipotezi test edip, yanlışlayıp, yanlışlayamadıklarımızı bir bütün olarak birbirine bağlamayı başaracak kadar bilime ve literatüre hakimsek geliştirebileceğimiz şeyler (o nedenle milletin oturduğu yerden uydurduğu ve haber kanallarına çıkan "sözde fiziksel açıklamalar", aslında "teori" falan değiller, "dandik/cahilce hipotez" kategorisine giriyorlar).

Daha fazla bilgiyi buradaki ve buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

285 görüntülenme
Bu cevabın içeriği ve doğruluğu, Evrim Ağacı editörleri tarafından kontrol edilmiş ve onaylanmıştır.
41
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
  • Dış Sitelerde Paylaş
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Sena Küçükkıvanç
Yazar&Editör 30 Eylül

"Bir teori, bir hipoteze bağlı olabilir."

Evet. Teoriler genellikle bir hipotezle başlar. Hipotez sınırlı verilerle yapılan test edilebilir bir tahmindir. Eğer bu hipotez deneyler ve gözlemlerle sürekli olarak desteklenirse teori oluşumuna katkıda bulunur.[1]

"Teori, bir hipotezin kanıtı değilse o zaman nedir?":

Tüm Reklamları Kapat

Doğru ancak açıklamaya ihtiyaç vardır. Teori bir hipotezin doğrudan kanıtı değildir; daha ziyade hipotezlerin test edilmesi ve doğrulanmasından elde edilen iyi temellendirilmiş bir açıklamadır. Bilimde mutlak "kanıt" nadirdir çünkü tüm teoriler yeni kanıtlarla revize edilebilir.[2]

"Birçok hipotezin kanıtı mıdır?":

Evet. Bir teori birden fazla hipotezi kapsayabilir özellikle bu hipotezler teoriyi destekleyen tutarlı ve geniş kapsamlı kanıtlar sağlıyorsa.[3]

"Bir hipotezin kanıtı diye bir şey var mı?":

Hayır. Bilimde hipotezler mutlak anlamda "kanıtlanamaz"; kanıtlarla desteklenebilir ya da çürütülebilir. Geniş kapsamlı testlerden geçen bir hipotez bir teoriye katkıda bulunabilir ancak her zaman çürütülmeye açık kalır.[4]

Kaynaklar

  1. ESLBUZZ. Hypothesis Vs. Theory: A Simple Guide To Tell Them Apart. (27 Temmuz 2023). Alındığı Tarih: 30 Eylül 2024. Alındığı Yer: ESLBUZZ | Arşiv Bağlantısı
  2. ThoughtCo. Difference Between A Scientific Hypothesis, Theory, And Law. Alındığı Tarih: 30 Eylül 2024. Alındığı Yer: ThoughtCo | Arşiv Bağlantısı
  3. P. D. A. Carpi, et al. Theories, Hypotheses, And Laws: Definitions, Examples, And Their Roles In Science. (19 Aralık 2009). Alındığı Tarih: 30 Eylül 2024. Alındığı Yer: Visionlearning | Arşiv Bağlantısı
  4. S. S. Difference Between Hypothesis And Theory (With Comparison Chart) - Key Differences. (2 Eylül 2016). Alındığı Tarih: 30 Eylül 2024. Alındığı Yer: Key Differences | Arşiv Bağlantısı
Bu cevap, soru sahibi tarafından en iyi cevap seçilmiştir. Ancak bu, cevabın doğru olduğunu garanti etmez.
14
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
  • Dış Sitelerde Paylaş
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Daha Fazla Cevap Göster
Cevap Ver
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu, Türkiye'deki bilimseverler tarafından kolektif ve öz denetime dayalı bir şekilde sürdürülen, özgür bir ortamdır. Evrim Ağacı tarafından yayınlanan makalelerin aksine, bu platforma girilen soru ve cevapların içeriği veya gerçek/doğru olup olmadıkları Evrim Ağacı yönetimi tarafından denetlenmemektedir. Evrim Ağacı, bu platformda yayınlanan cevapları herhangi bir şekilde desteklememekte veya doğruluğunu garanti etmemektedir. Doğru olmadığını düşündüğünüz cevapları, size sunulan denetim araçlarıyla işaretleyebilir, daha doğru olan cevapları kaynaklarıyla girebilir ve oylama araçlarıyla platformun daha güvenilir bir ortama evrimleşmesine katkı sağlayabilirsiniz.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close