Evrimi olumsuz yönde etkileyen süreçler olabilir mi?

Bir türü ya da popülasyonu olumsuz yönde etkileyebilecek evrimsel değişimler olabilir mi? Kısa cevap: Evet.

Evrim, popülasyondaki kalıtsal özelliklerin nesiller geçtikçe değişmesidir. Peki evrime sebep olan mekanizmalar nelerdir? Mutasyonlar, Gen Akışı (Göçler), Genetik Sürüklenme, Crossing-Over, Transpozonlar, Yatay Gen Transferi gibi "Çeşitlilik Mekanizmaları"; Doğal Seçilim, Yapay Seçilim, Cinsel Seçilim, Akraba ve Grup Seçilimi gibi "Seçilim mekanizmaları" gibi mekanizmalar.

Hepsine girmemiz tabii ki imkansız ama kısaca bakacak olursak mutasyon gibi çeşitlilik mekanizmaları ile çeşitlilik oluşur. Mutasyonların %70 gibi bir kısmı nötr veya nötre yakın (Etkisiz veya çok az etkili) %20 civarı ani faydalı ve %10 civarı ise ani zararlı veya ölümcül. %10 civarı ani zararlı etkisi olan mutasyona sahip "bireyler" daha zor hayatta kalacak ya da direkt ölecektir. Zararlı mutasyona sahip bireyler için olumsuz etkiye sahip olsa da daha zor üredikleri ya da öldüğü için o zararlı mutasyonlar popülasyondan elenecektir. (Doğal seçilim). Yani "o canlı için" (birey için) olumsuz (zararlı) bir mutasyon olsa da popülasyonda yayılmadan elenecektir. Bu da popülasyondaki "olumlu" özelliklerin korunmasına yol açar. Zararlılar daha zor hayatta kalıp daha kolay ürediği için ve faydalılar daha kolay hayatta kalıp daha kolay ürediği için o faydalı özellikler popülasyonda nesiller geçtikçe çoğalır. Bu da olumlu bir durumdur.

Ama bu durum her zaman böyle işlemez. Örneğin çevre çok hızlı değişirse bu kaotik değişiklikte avantajlı olan birey yoksa yani bu çevresel değişimde, çevresel baskıda daha kolay hayatta kalan birey yoksa hepsi ölür, popülasyonun soyu tükenir. Bu da o popülasyon için olumsuz bir durum olarak görülebilir.

Lise biyoloji derslerinde öğrendiğimiz üzere, anne babamızdan gelen alellere (gen tiplerine) bağlı olarak homozigot baskın, heterozigot ve homozigot çekinik gibi farklı genetik durumlar bulunmaktadır. Heterozigotlar, bir genin farklı versiyonlarının (örneğin "normal" ve "mutant" versiyonların) bir arada bulunduğu durumlardır. Kimi zaman, bu heterozigot bireyler, homozigotlara nazaran avantajlı olabilirler ve böylece popülasyon içerisinde sayıları artar. Böylelikle o zararlı mutant gen de, popülasyon içerisinde korunmuş olur. Bunun en güzel örneği, orak hücre anemisine neden olan mutant gendir. Bu gen, zararlı olsa da, sıtmanın olduğu yerlerde bu genin bir kopyasına sahip olmak avantajlıdır. Böylelikle popülasyonda korunabilir. zararlı mutasyonlar "evrensel olarak" zararlı değillerdir. Kimi zaman bir ortamda zararlıyken, diğer bir ortamda o kadar da etkili olmayabilirler. Eğer ki bu daha etkisiz ortamdan, etkili olduğu ortama sürekli bir gen akışı varsa (göç yoluyla), o popülasyondaki zararlı mutantlar korunur.

Daha sonra tekrardan başka yere göç olursa o biriken mutasyonun zararlı etkileri tekrardan görülebilir ve popülasyonu olumsuz yönde etkileyebilir.

Başka bir örnek ise evrimsel süreç sebebi ile oldukça zeki bir türüz ve dezavantajlı olan kişileri yani doğada yaşayamayacak kişileri de yaşatmayı başarıyoruz. Bu durum, zararlı etkilerin birikmesine neden olabilir ve bu da popülasyonu olumsuz yönde etkileyebilir. (Ama bu, üstesinden gelemeyeceğimiz bir sorun değil.)

Başka bir olasılık olarak da evrimin genetik sürüklenme mekanizmasından bahsedelim. Bir kurbağa popülasyonu düşünelim. Bir kurbağa ortamına en uyumlu olsun. Daha kolay hayatta kalıp daha kolay üreyecek ve kendini avantajlı kılan genleri daha kolay aktaracak. Ama zıplarken yoldan geçeyim derken pat araba vurdu ve öldü. Popülasyonda en avantajlı birey şans eseri elenmiş oldu. Bu popülasyondaki evrimsel süreci değiştirecektir. Popülasyon için olumsuz etkiye de sebep olabilir.

Detaylı bilgiler için kaynakçadaki içeriklere göz atabilirsiniz.