Bilimsel Olarak Tanrı Neye Benziyor?

Bilimsel olarak "Tanrı" sorusu, daha en başında anlamsız bir kategori hatasıdır; zira bilim, gözlemlenebilir ve test edilebilir fenomenlerle ilgilenir, kanıtı olmayan varlıkların özelliklerini betimlemez. Ancak tabii cevaplamaya çalışacak olursam, "her şeyden önce var olan" bir şey, insan zihninin ona atfettiği hiçbir özelliğe sahip olamazdı. Zamanın ve mekanın Büyük Patlama ile başladığı bir evrende (genel göreliliğe göre), "öncesi" kavramı anlamsızdır. Dolayısıyla bu varlık, zamansız ve mekansız olmak zorunda kalırdı ki bu da "davranmak", "düşünmek" veya "yaratmak" gibi zaman içinde gerçekleşen eylemleri imkansız kılar. Bilinç ve zeka dediğimiz şeyler, milyarlarca yıllık evrimle ortaya çıkmış, nöral ağlar gibi aşırı karmaşık sistemlerin birer emergent (beliren) özelliğidir. Temel bir "ilk nedenin", kendi ürününden sonsuz kat daha karmaşık olan bu özelliklere sahip olması, termodinamiğin ve nedenselliğin temel prensiplerine aykırıdır. Bilim böyle bir başlangıcı, bilinçli bir varlık olarak değil, belki de Hartle-Hawking Sınır Yok Önermesi'ndeki gibi bir başlangıç koşulu veya bir kuantum dalgalanması gibi temel, bilinçsiz ve kişisel olmayan bir fiziksel durum olarak tanımlar. Yani bu varlık "davranmazdı", sadece "olurdu".

Bu varlığın zeki ya da ahlaklı olması ise tam bir antropomorfik hezeyandır. Ahlak, sosyal primatların gruplar halinde hayatta kalmak için geliştirdiği, iş birliğine dayalı evrimsel bir stratejidir. Evrenin temelindeki bir güce ahlak atfetmek, yerçekiminin siyasi görüşünü sormaktan farksızdır. Gözlemlediğimiz evren (yıldızların çöküşü, galaksilerin çarpışması, hastalıkların evrimi) tamamen amoral, yani ahlak dışı ve kayıtsızdır. Yaratıcı güçlere sahip olması da gerekmez; Occam'ın Usturası prensibi gereği, evrenin varlığını daha basit ve doğal süreçlerle (fizik yasaları) açıklamak varken, ona kasıtlı ve bilinçli bir "yaratıcı" eklemek lüzumsuz bir karmaşıklıktır.

Yani bilimsel bir perspektiften sorduğun "Tanrı", insan korkularının, sosyal ihtiyaçlarının ve bilişsel önyargılarının birer yansıması; evrenin temel yapısını değil, insan psikolojisinin yapısını tarif eden tutarsız bir kavramlar yumağı maalesef.

Her An Ve Her Şey!

Tanrıyı; bugünkü yaygın konumlandırılışı itibarı ile “Bilimsel Olarak Ele Almak Çıkmaz Sokaktır”!

Çünkü Tanrıyı öngören inanç bilinemez. Ya da daha açık bir ifade ile: Bilmeyi öngören bilime inanılamaz.

Tanrının; bilimsel temelde ne olup olmadığı, ne olup olmayacağı veya neye tekabül edip etmeyeceği ile neyin ve neden bir çıktısı olup olmayacağına dair ancak toplumlar tarihi nezdinde ve türümüz ile sınırlı olmak üzere bir yorumda bulunabiliriz.

Bu konuda yapacağımız yorumların da isabet oranı bilimsel araştırma ve değerlendirme metotlarına sadakatimiz ile sınırlıdır.

Öncelikli, ilk olmak, ilk olmanın davranışsal yansımaları, algoritmaları, illa ki yaratıcı güç olmak zorunluluğunun olmayışı, bilincin bir ön koşul olarak kendini dayatmayışı, zekanın temel ve genel geçer evrensel akçe olmayışı, kendine haslık söz konusu olduğunda; her şeyin her şeyi etkileyebildiği, devinen bir evrende, her an ve her şey tanrının ta kendisidir. Sevgiyle…

1- Bu varlık yaratıcı güçlere sahip olmak zorunda mı?

Hayır, zorunda değil. Bir varlığın evrenin başlangıcında yer alması için mutlaka yaratıcı olması gerekmez. Örneğin, bazı bilim insanları ve filozoflar, Tanrı'yı evrenin ilk sebebi (first cause) olarak tanımlar. Ama bu Tanrı yaratıcı olmak zorunda değil; bir tür başlangıç motoru olabilir.^[1]

3- Bilinçli olması gerekiyor mu?

Bilinç, karmaşık yapıların ürünüdür (Beyin gibi). Eğer Tanrı bilinçli ise, bu bilinç bizimkinden çok farklı olurdu. Ancak bazı kozmologlar, bilinçli olmayan, doğal ancak evrensel işleyen bir düzenin Tanrı’ya eş değer olabileceğini savunur. Spinoza'nın panteizmi gibi düşünün.

4- Tanrı bizden daha mı zeki olmak zorunda?

Eğer Tanrı insan dışı bir varlıksa, “zeka” kavramı da insan merkezli tanımından çıkmalıdır. İnsan zekâsı sınırlıdır; bir Tanrı'nın “daha zeki” olması gerekmez, sadece farklı ve evreni kapsayacak şekilde işleyen bir bilgi düzeyine sahip olabilir.

5- Ahlaki anlayışı olur muydu?

Evrensel bir ahlakın varlığı bilimsel olarak kanıtlanamaz; ahlak normları genellikle kültürel ve evrimsel temellidir. Bir Tanrı’nın “iyi” ya da “kötü” olması, bu yüzden insan kavrayışına göre anlam taşır ama evrensel bir zorunluluk değildir. Eğer Tanrı varsa, onun ahlakı bizimkine uymayabilir. Tıpkı bir karıncaya göre bizim ahlakımızın anlamsız olması gibi.

"Bilimsel Olarak Tanrı Neye Benziyor?"

Bilimsel açıdan Tanrı, gözlemleyebildiğimiz fiziksel evrenin dışında yer alan, deney ve ölçümle sınanamayan bir kavramdır. Bu nedenle, bilim Tanrı'nın varlığına ya da yokluğuna doğrudan bir cevap vermez.

Ancak mantıksal ve fiziksel çıkarımlar yoluyla şunu söyleyebiliriz:

Eğer Tanrı varsa, bu varlık:

Zaman ve mekânın dışında olmalı, çünkü evrenle birlikte zaman ve mekânın da başladığını biliyoruz.

İnsan biçimli, duygusal, cezalandırıcı ya da ödüllendirici bir varlık olmak zorunda değildir. Mutlaka bilinçli ya da insani ahlak anlayışına sahip olması gerekmez; çünkü bu tür nitelikler, canlılar arasında evrimsel olarak gelişmiş özelliklerdir. Bizim zekâmızla karşılaştırılamayacak bir düzen, sebep veya zorunluluk olabilir, evrenin arkasındaki matematiksel düzenin kaynağı gibi.

Tanrı kavramı, kimi düşünürlerce evrenin işleyişindeki yasaların toplamı, kimilerince ilk hareket ettirici, kimilerince ise insan zihninin bir arayışı olarak görülür. Dolayısıyla bilimsel olarak Tanrı'nın "neye benzediği" sorusu, bir biyolojik varlığın resmi çizilir gibi cevaplanamaz. Ama eğer varsa, bu varlık zihinle sınırlı olmayan, insani sıfatlardan bağımsız, belki de varlığın ta kendisidir.