1- Bu varlık yaratıcı güçlere sahip olmak zorunda mı?
Hayır, zorunda değil. Bir varlığın evrenin başlangıcında yer alması için mutlaka yaratıcı olması gerekmez. Örneğin, bazı bilim insanları ve filozoflar, Tanrı'yı evrenin ilk sebebi (first cause) olarak tanımlar. Ama bu Tanrı yaratıcı olmak zorunda değil; bir tür başlangıç motoru olabilir.[1]
3- Bilinçli olması gerekiyor mu?
Bilinç, karmaşık yapıların ürünüdür (Beyin gibi). Eğer Tanrı bilinçli ise, bu bilinç bizimkinden çok farklı olurdu. Ancak bazı kozmologlar, bilinçli olmayan, doğal ancak evrensel işleyen bir düzenin Tanrı’ya eş değer olabileceğini savunur. Spinoza'nın panteizmi gibi düşünün.
4- Tanrı bizden daha mı zeki olmak zorunda?
Eğer Tanrı insan dışı bir varlıksa, “zeka” kavramı da insan merkezli tanımından çıkmalıdır. İnsan zekâsı sınırlıdır; bir Tanrı'nın “daha zeki” olması gerekmez, sadece farklı ve evreni kapsayacak şekilde işleyen bir bilgi düzeyine sahip olabilir.
5- Ahlaki anlayışı olur muydu?
Evrensel bir ahlakın varlığı bilimsel olarak kanıtlanamaz; ahlak normları genellikle kültürel ve evrimsel temellidir. Bir Tanrı’nın “iyi” ya da “kötü” olması, bu yüzden insan kavrayışına göre anlam taşır ama evrensel bir zorunluluk değildir. Eğer Tanrı varsa, onun ahlakı bizimkine uymayabilir. Tıpkı bir karıncaya göre bizim ahlakımızın anlamsız olması gibi.
"Bilimsel Olarak Tanrı Neye Benziyor?"
Bilimsel açıdan Tanrı, gözlemleyebildiğimiz fiziksel evrenin dışında yer alan, deney ve ölçümle sınanamayan bir kavramdır. Bu nedenle, bilim Tanrı'nın varlığına ya da yokluğuna doğrudan bir cevap vermez.
Ancak mantıksal ve fiziksel çıkarımlar yoluyla şunu söyleyebiliriz:
Eğer Tanrı varsa, bu varlık:
Zaman ve mekânın dışında olmalı, çünkü evrenle birlikte zaman ve mekânın da başladığını biliyoruz.
İnsan biçimli, duygusal, cezalandırıcı ya da ödüllendirici bir varlık olmak zorunda değildir. Mutlaka bilinçli ya da insani ahlak anlayışına sahip olması gerekmez; çünkü bu tür nitelikler, canlılar arasında evrimsel olarak gelişmiş özelliklerdir. Bizim zekâmızla karşılaştırılamayacak bir düzen, sebep veya zorunluluk olabilir, evrenin arkasındaki matematiksel düzenin kaynağı gibi.
Tanrı kavramı, kimi düşünürlerce evrenin işleyişindeki yasaların toplamı, kimilerince ilk hareket ettirici, kimilerince ise insan zihninin bir arayışı olarak görülür. Dolayısıyla bilimsel olarak Tanrı'nın "neye benzediği" sorusu, bir biyolojik varlığın resmi çizilir gibi cevaplanamaz. Ama eğer varsa, bu varlık zihinle sınırlı olmayan, insani sıfatlardan bağımsız, belki de varlığın ta kendisidir.
Kaynaklar
- L. M. Krauss. (2012). A Universe From Nothing. ISBN: 9781471112683.
