Saz kedisi (Felis chaus)

Gözlem Bilgileri

Yetişkin bir saz kedisi ile yaban hayatında göz göz gelmek! Göç mevsimindeki kuşları gözlemlemek amacıyla gidilen arazide şans eseri denk geldik ve aslında bu süre zarfında uzaktan oturup izlediği anlaşıldı. Fakat Türkiye popülasyonu tehlike altında olduğu için yer bilgisini paylaşmayacağız maalesef. Müthiş kamuflajı sayesinde kıpırdamadığı sürece gözle fark edilmesi çok zordur. Yaşam Ağacı projemize katkı sağlayan isim, Türkiye'de en çok kuş türünün gözlem kaydı rekorunu elinde tutan yaban hayatı uzmanı Emin Yoğurtçuoğlu!

Kendisi bugüne kadar 6 kıtada 63 ülke gezdi ve yaklaşık 3200 kuş türünü gözlemleme fırsatına erişti. Ayrıca Türkiye’deki 485 kayıtlı kuş türünden 433 tanesini gözlemleyip, 431 tanesinin fotoğraf kaydını aldı. Türkiye'de 485 kuş türü elbette hepsini görmek mümkün değil. Temelde 350 tanesini gözlemleme şansı elde edebiliyorsunuz. 350’den sonrası misafir ve nadir türler olarak kayda geçiyor. Konu hakkındaki Youtube içeriğine buradan ulaşabilirsiniz.

Tanım ve Genel Bilgiler

Kum sarısı tonları, hardal rengi veya kızılımsı kahverengi olan beneksiz orta boyutlu kedigillerdir. Bacakları görece uzundur. Felis türleri içerisindeki en iri kedidir. Yetişkinlerin vücut uzunlukları (baş-gövde) genellikle 59-76 cm arasındadır. Omuz yükseklikleri 36 cm'dir ve 2-16 kg arasında bir ağırlığa sahiptirler. Batı popülasyonlarından doğuya gidildikçe vücut boyutlarında azalma görülmektedir. Bu durum doğu popülasyonlarının diğer ufak kediler ile olan rekabetine bağlanmıştır. Uzun bacakları, kısa kuyrukları ve kıllı kulakları, kediye ufak bir "vaşak görünümü" kazandırır.

Az miktarda cinsiyetler arası boyut farkı olan eşeysel dimorfizm görülür. Dişiler genellikle erkeklerden daha ufak boyutlu ve açık renklidir. Her iki cinsiyet de yaklaşık 1 yaşına geldiğinde cinsel olgunluğa erişir. Gebelikleri yaklaşık 2 ay sürer. Yavrular 6 aylıkken avlanmaya başlar, 8-9 aylık olunca da anneden ayrılır. Suratları uzun ve dardır, beyaz renkte ağız çevresi dikkat çekicidir, dik kulakları 4,5 ila 8 cm arasındadır. Gözleri, diğer birçok kedi gibi sarı iris rengine ve dik, eliptik pupile (göz bebeği) sahiptir. Gözlerinin iç kısmından (medial) burun kenarlarına doğru çitalara benzer şekilde siyah renkte bir çift çizgi iner. Zigomatik kemerleri daha yuvarlak olduğu için nispeten yuvarlak bir yüz görünümü kazandırır.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Genetik analizlere göre Felis cinsi, yaklaşık 6.2 milyon yıl önce Avrasya'daki atasal türden evrimleştiği ve 3.04 ila 0.99 milyon yıl önce de Felis türlerine ayrıldığı gösterilmiştir.

Tanımlanan 3 alt türü bulunur:

• F. c. chaus: En yaygın alt türdür. Türkiye, İran, Türkmenistan, Irak, Filistin, Suriye, Kafkaslar, Belucistan Eyaleti, Ceyhun Nehri civarında görülür.
• F. c. affinis: Güney Asya'daki alt türdür. Özellikle Güney Hindistan, Sri Lanka ve Nepal, Keşmir, Bengal ve Yunnan gibi bölgelerde görülür.
• F. c. fulvidina: Güneydoğu Asya'daki alt türdür. Myanmar ve Tayland'dan, Kamboçya ve Vietnam'a kadar olan kısımda görülür.

Hindistan sınırları içerisindeki 55 bireyde yapılan mtDNA analizleri, popülasyon içerisindeki genetik varyasyonların fazla olduğu, popülasyonlar arasındaki farklılaşmaların göreceli olarak daha az olduğu görülmüştür.

Taksonomik olarak Johann Anton Güldenstädt tarafından 1776'ta Kafkaslarda gözlenen birey üzerinden ilk defa tanımlanmıştır. Etçiller (Carnivora) takımı içerisinde, Feliformia (Kedimsiler) alt takımında, Felidae (Kedigiller) ailesinde, Felinae (Küçük Kediler) alt ailesinde, Felis (kedi) cinsinde sınıflandırılır.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Orta Doğu, Güney ve Güneydoğu Asya'da yaşarlar. Habitatları arasında bataklıklar, nemli çayırlar, sazlık ormanlar, çalılık ve fundalıklar bulunur. İran'ın kıyılarında ve Kafkaslarda görülebilirler. En sık yaşadıkları alan Hint Yarımadası'dır. Afrika'daki tek popülasyonu Mısır'da aşağı Nil Vadisi'nde görülür.

Emin Yoğurtçuoğlu

Türkiye'de halen, farklı yaşam alanlarında varlığını sürdüren beş kedi türü bulunmaktadır: yaban kedisi (Felis silvestris), karakulak (Caracal caracal), vaşak (Lynx lynx) ve saz kedisi (Felis chaus). Ayrıca IUCN Kırmızı Liste tarafından nesli "Tehlikede (EN)" sınıflandırılan İran parsı (Panthera pardus tulliana) da nadiren sınırdan geçerek Doğu illerinde görülebileceği söylenir. İran parsı veya Kafkasya parsı adı verilen leoparın Türkiye sınırları içerisindeki popülasyonuna Anadolu parsı adı veriliyor. Ancak 1970'lerden sonra Ege ve Akdeniz bölgesindeki lokal popülasyonun tükendiği rapor edilmiştir. Günümüzde Türkiye'nin doğusunda nadiren de olsa Anadolu parsı yaşadığı kabul edilir. Örneğin 2003 yılında Bitlis'te, 2013 yılında Diyarbakır'da ve Trabzon'da olmak üzere Türkiye'nin doğusunda gözlem kayıtları bulunmaktadır.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

IUCN Kırmızı Liste tarafından Asgari Endişe (LC) kategorisinde listelenirler. Bu sınıflandırma Dünya geneli için geçerlidir. Ancak avcılık, habitat kaybı, bataklıkların tarım alanlarına dönüştürülmesi ve kemirgenlerle mücadele sonucu avlarının azalmasıyla nedeniyle Türkiye'deki popülasyonları tehlike altında kabul edilir. Türkiye'de fotokapan çalışmaları ile birey belirleme çalışmaları yürütülmektedir.

Davranış ve Etoloji

Genellikle noktürnal (gececil) yaşayan türlerdir; ancak akşam üzeri de görülebilirler. Üreme zamanında idrar ile koku bıraktıkları bilinir. Çiftleşme davranışları evcil kedi (Felis catus) ile benzerdir. Suda avlanan ve suyu seven nadir kedigillerden birisidir.

Diyet ve Metabolizma

Etçildirler. Diyetleri arasında yaban domuzu yavruları gibi ufak memeliler, kemirgenler, kuşlar, sürüngenler, amfibiyenler, eklem bacaklılar bulunur. Diğer birçok etçil gibi gerektiğinde leşlerle de beslenirler. Diğer yırtıcı türlerden korunmak ve avlanmak için ağaçlara da tırmanabilirler.

Etimoloji

Türkçe genellikle "saz kedisi" veya "sazlık kedisi" olarak bilinir. Fakat diğer adları arasında bataklık vaşağı da bulunur. İngilizce ismi orman kedisi anlamını taşıyan jungle cat'tir.