İnsanlarda Temizlik Ne Zaman Başladı, Nasıl Evrimleşti?

Yıkanma kültürünü insanla sadece kültürel bağlamda (bu bağlamı bir sonraki paragrafta biraz açacağız) ilişkilendirilebilir. Bunun dışında temizlenme anlamında olaya eğilirsek; bu davranışın sadece insanla ilişkilendirilemeyeceğini belirtmeden geçemeyeceğiz. Primat takımı da dâhil birçok takımda ve âlemde yıkanma, temizlenme davranışıyla karşılaşılmaktadır. Ayrıca temizlenme davranışını sadece yıkanmak olgusuyla da bağdaştırmamız gerekmektedir. Örneğin Aye-Aye maymunları temizlenmeyi tuvalet tırnağı diye bilinen bir parmağıyla gerçekleştirirken, Kedigiller bu davranışı dilleriyle tüylerini yalayarak, Hortumlular ise hortumlarına doldurdukları suları vücutlarına püskürterek gerçekleştirirler.

İnsanın bu davranışını irdelersek, şuna değinmek isteriz ki, Antik dönemde yıkanmak, her zaman temizlik amaçlı gerçekleştirilen bir olay değildir. Yıkanmaya bir kültür olduğu bakışıyla yaklaşmamız gereklidir. Çünkü yıkanmak kimi toplumlarda dinsel bir ritüel iken, kimi toplumlarda kültürel bazda ele alınan bir ritüeldir. Bazı toplum ve ya topluluklar bu ritüele dinsel-büyüsel anlamlar atfederken, bazıları buna “medeniyet” anlamı yüklemiştir. Ancak "yıkanma" olgusu genellikle ister kötü ruhlardan kurtulmak anlamında olsun ister temizlenme anlamında olsun bir "arınma" anlamı taşır. Yani insanlar, yaşam tarihi boyunca yıkanmayı hem dinsel, hem manevi olarak bir ritüel olarak kullanmışlardır. Bu ritüel insanların fiziksel olarak temizlemelerine yardımcı olmuştur. Yani temizlenme olgusu bu ritüelin yanında taşıdığı bir artıdır.

Bu ritüellere biraz örnek vermek gerekirse: Hindular tapınaklarını su kenarına yapmışlar ve suyu her zaman kutsal görüp, günahlarından arınmak için yıkanmışlardı. Hintliler suyun koruyucu özelliğine inanmışlar suyun ruhlarını ve bedenlerini kötülüklerden, pisliklerden arındıklarını törenlerle günümüze kadar süre gelen gelenekler haline getirmişlerdir. Hititler Anadolu’da buna benzer törenleri uygulamışlardı, aynı tarz gelenekleri Mısır tarihinde de Antik Yunan ve Roma tarihinde de görmekteyiz.

Antik dönemde hamam ve yıkanma kültürünü daha yakından öğrenmek için Homer Kitabevi'nin yayınladığı Fikret Yegül’ün “Antik Çağ’da Hamamlar ve Yıkanma” kitabını size tavsiye edebiliriz.

Eğer ki hamam mimarisi ile yıkanma kültürünü bağdaştırırsak, bu tarih, ilk hamam olduğu bilinen MÖ. 2500 yıllarına dek gider.

Yukarıda saydığımız sebeplerle, "İnsanların ilk olarak şu tarihte temizlik amaçlı yıkanmaya başlamışlardır." gibi kesin bir cümle kurmamız mümkün değildir.