Evrimsel Süreç - 5: Büyük Ara Türler Atlası (Cilt 1)

Kurulduğumuzdan bu yana 250 civarı klasik ve sıra dışı soruya cevap verdik ve bu sebeple galiba bilim düşmanları artık sayfamıza saldırmak istediklerinde, bu komik iddialarına başvuramıyorlar. Ancak saldırılarına hak verebileceğimiz bir şekilde, geriye galiba tek bir soruyu cevapsız bıraktık: "Hiçbir ara tür bulunamadı, buna ne diyeceksiniz?" Hala kendi akıllarına gelen bu basit soruların bilim dünyasında onlarca yıl önce yüzlerce farklı şekilde cevaplandığını anlayamayan bu insanlara, bu notumuz oldukça faydalı gelecektir. Sanıyoruz ki bu oldukça ayrıntılı ama bir o kadar da eksik liste (çünkü burada bulacaklarınızın yüzlerce katı "ara tür" vardır ve aslında ilk yazımızdan hatırlayınız ki "ara tür" diye bir kavramdan esasında bahsedilemez), çok sevgili okurlarımız için de oldukça faydalı bir kaynak olacaktır.

Bu notumuzda, farklı kaynaklardan derlediğimiz çok değerli bazı fosilleri, kimini görsellerle destekleyerek sunacağız. Çok farklı canlı gruplarının Evrim Ağacı üzerindeki basamaklarını sergileyerek, şimdiye kadar bulunan basamakları gözler önüne sereceğiz. Ancak unutmayın ki fosil kayıtları, Evrimsel süreç içerisindeki temel basamakları göstermekten ibarettir. Yani zaten moleküler kanıtlar sayesinde, Evrim'in gerçekliğini görmek mümkündür. Fosil kayıtları bize sadece güzel görsel kaynaklar sunar ve Evrim'in gerçek olduğunu anlamak için fosillere ihtiyacımız bile yoktur.

Unutmayın: Aşağıda verilen türler, cinsler veya daha kalabalık canlı gruplarının tamamı birbiri ardından gelen basamaklar değildir. Örneğin "Böceklerin Evrimindeki Ara Geçiş Türleri" başlığında, hamamböcekleri, kelebekler ve güveler ile arıların evrimsel basamakları bir arada verilmiştir. Genel olarak verilen türlerin tamamı, iki canlı türü, cinsi, ya da daha kalabalık canlı grubu arasındaki "geçiş basamağı" olduğu için burada sunulmaktadır. 

Bunu da unutmayın: Anatomi, fizyoloji ve morfoloji; eğitimleri alınmadan yapılabilecek alanlar değildir. Dolayısıyla sadece eğitimsiz gözlerinizin gösterdiklerine kanarak, bu türler ile günümüzdeki türler arasında benzeşimler aramaya çalışmayınız. Eğer bu alana çok ilgi duyuyorsanız, konunun uzmanlığını en az 4 sene okuyarak edininiz, ondan sonra bir yorum getiriniz. Konuda herhangi bir bilimsel alt tabanı olmadan değerlendirme yapmak, cahillik belirtisidir ve Evrim Ağacı'nda izin verilmeyecektir.

Bir hatırlatma daha: Burada sıralanan türler, "ara geçiş türü" olarak önem arz eden türlerdir. Buradaki tür sayısının ne kadar fazla olduğunu görebiliyorsunuz ki burada pek çok sınıf da sıralanmakta (yaklaşık olarak her sınıfta 2500 tür bulunur). Yani sadece bu yazıda on binlerce türden bahsediliyor. Üstelik bu liste, gerçekte bu değere sahip geçiş türlerinin %1'i bile değil. Eğer hala "Ara geçiş türü yoktur!" diyorsanız evet, hiçbir ara geçiş türü bulunamamıştır. Eminiz elmanızı çöpe attığınızda, yere doğru değil, göğe doğru düşüyordur. Kendi dünyanızda iyi eğlenceler diliyoruz.

Her neyse, lafı uzatmadan listeye girelim çünkü çok uzun bir liste olacak. Umarız hepinize faydalı olur.

1) Nautiloidlerden Ammonoidlere Ara Geçiş Türleri

Nautiloidea: Bu canlı grubu, sadece tek bir tür değildir. Koca bir alt sınıf, Nautilidimsilerden Ammoidlere geçiş olarak karşımıza çıkar. Bu alt sınıf altındaki 2500 tür, bu geçişe ait farklı basamaklardır. 500 milyon yıl önce kadar evrimleşmişlerdir. Son 400 milyon yılda, bu türlerin çoğu Ammonoidlere doğru evrimleşmiş, sonrasında ise soyları Kreates Yok Oluşu'nda sona ermiştir. Ancak bir kısmının temsilcileri günümüze kadar gelebilmiştir. Örneğin Odalı Nautilus isimli bir tür Samoa ve Filipin açıklarında 500-700 metre derinlikte yaşamaktadır.

Bactridita: Nautlioidea'ya ait türler, Ammonoidlere doğru evrimleşirken, bu basamaktan geçmişlerdir. Bactridita da tek bir türü değil, tam olarak sayısı bilinmeyen yüzlerce türü barındıran bir takımdır. 390-235 milyon yıl önce yaşamışlardır ve günümüze hiçbiri gelememiştir. Ya Bactridita olarak kalmış ve soyları tükenmiştir ya da Ammonoidlere evrimleşmiş ve 65 milyon yıl önce yok olmuşlardır. Bu türlerin tamamı, Ammonoidlerin doğrudan atalarını oluşturmaktadır.

Ammonoidea: Dediğimiz gibi bu canlı grubu, doğrudan Bactridita'dan evrimleşen bir sınıftır. Nautiloidea'ya ait canlılar kıvrık kabuklardan düz kabuklara doğru evrim geçirerek (daha aktif hareket etme ihtiyacından dolayı) Bactridita'ya evrimleşmiştir. Ancak daha sonra, avcıların sayısının hızla artmasıyla güçlü zırhlara sahip olmak avantaj sağlamış ve atalarından farklı bir şekilde olsa da tekrar kıvrık kabuklara dönmüşlerdir. Ancak dinozorları yok eden olaylar, bu türlerin de sonunu getirmiştir. Bilinen binlerce ammonitin isimlerini (http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_ammonites) bağlantısında görebilirsiniz. 

2) Kafadanbacaklıların (Cephalopoda) Evrimindeki Ara Geçiş Türleri

Pohlsepia mazonensis: Şimdiye kadar tanımlanan en eski sekiz bacaklı hayvandır. 296 milyon yıl önce yaşamıştır. 

Proteroctopus ribeti: Günümüzden 164 milyon yıl önce yaşamış bir sekizbacaklıdır. Sıradan gözlere "Bildiğimiz ahtapot" gibi gelse de, bilimsel gözlüklerle incelendiğinde anatomi, fizyoloji, yapı, beslenme biçimi ve daha nice açıdan çok farklıdır. 

Vampyronassa rhodanica: Bu türe ait 20 bireyin fosillerine ulaşılabilmiştir. Günümüzden 165-164 milyon yıl kadar önce yaşamıştır. Fiziksel olarak bir ahtopotu andıran bu canlı, ana kollarının arasında ağsı tabaka bulunmasıyla bugünkü hiçbir türle benzerlik teşkil etmez. Ayrıca fazladan iki tane uzvu bulunmaktadır. 

Palaeoctopus newboldi: Günümüzden 89-71 milyon yıl önce yaşamıştır. İlkel bir ahtapottur. Londra'daki Doğa Tarihi Müzesi'nde sergilenmektedir. 

3) Böceklerin Evrimindeki Ara Geçiş Türleri

Rhyniognatha hirsti: Şimdiye kadar bulunan en eski böcek fosilidir. Günümüzden 400 milyon yıl önce yaşamıştır. Bu, Dünya'nın ilk karasal ekosistemlerinin oluşmaya başladığı zamana denk gelir. 

Rhyniella praecursor: Günümüzden yaklaşık 400 milyon yıl önce yaşamış bir altıbacaklıdır. 1919 yılında keşfedilmiştir. 1926 yılında rekonstrükte edilebilmiştir. İlk başta larva olduğu sanılan bu tür, sonradan tam olarak bir böcek olduğu anlaşılmıştır. 13 milimetre kadar büyüklüktedir. 

Apthoroblattina: 316 milyon yıl önce, Archimylacris ile birlikte yaşamış bir türdür, ancak daha küçüktür. Cinse ait iki tür tespit edilmiştir. Bunlardan Apthoroblattina johnsoni 43 milimetre boyundadır ve 38 milimetre genişliğindedir. Apthoroblattina sulcata ise 45 milimetre boyunda ve 25 milimetre genişliğindedir. 

Archimylacris: Bugünkü Kuzey Amerika ve Avrupa'nın eski konumlarında 300 milyon yıl kadar önce yaşamış bir hamamböceği-benzeri türdür. Bu cinsin, hamanböcekleri, mantidler ve termitlerin atası olduğu düşünülmektedir. Ortalama boyu 2-3 santimetre kadardır. 

Archaeolepis mane: 190 milyon yıl ile 140 milyon yıl önce yaşamış, bilinen en ilkin Lepidopteran fosilidir. Bu fosilde kanatlara rastlanmaktadır ve damar tipi Trikopteralarla benzerdir. 

Melittosphex burmensis: 100 milyon yıl kadar önce Kretase Dönemi'nde yaşamış bir arı türüdür ve arıların bilinen en eski atasıdır. 3 milimetre civarındadır. Günümüzde yaşayan hiçbir arı ailesiyle doğrudan akrabalığı yoktur. Anatomik olarak günümüzdeki bir takım et yiyici yabanarılarıyla benzerlik taşımaktadır (arka bacakların şekli) ancak aynı zamanda polen toplayıcı arılarla da ilişki kurulabilmektedir (kıllı bacaklar). Kafası kalp şeklindedir. 

Sphecomyrma freyi: Karıncaların atası olduğu bilinen cinsin genel adıdır. Günümüzden 80 milyon yıl önce yaşamıştır. Günümüz modern karıncaları ile akület yabanarıları arasında bir tür olduğu bilinmektedir. Metaplüral bezlerinin varlığı, sadece karıncalara özgü bir özelliktir. Ayrıca karınca benzeri kanatsız ve petiyole sahip bir vücudu vardır. Öte yandan çenesi yabanarıları ile özdeştir, orta ve arka ayakları yabanarılarınınkine benzerdir. Antenleri de karıncalar ile yabanarılarının tam ortasında bir özellik karışımına sahiptir. 

Agora Bilim Pazarı

Sihirli Ağaç Evi 4 – Korsanların Hazinesi

Sihirli Ağaç Evi ile sen de macera dolu bir dünyaya dal!
Tıpkı dünyanın dört bir yanındaki milyonlarca çocuk gibi.

Tim ve Lea’nın zamanda yolculuklarında sıra gizemli M’nin kimliğini öğrenmeye geldi.

Kardeşler bu sefer uzak denizlerde, acımasız korsanların arasında buluyorlar kendilerini. Karaya adım atar atmaz ürkütücü Kaptan İri Kemik onları tutsak alıyor. Kurtuluş için define sandığını bulmak zorundalar. Gizli harita işe yarayacak mı? Yoksa gizemli M’nin onlar için başka planları mı var?

Küçük okurları hem okumanın keyfiyle hem de tarihteki farklı kültürlerle tanıştıran Sihirli Ağaç Evi serisi bu yönüyle sadece dünyanın dört bir yanındaki çocukların değil, anne babalar ve eğitimcilerin de gözdesi oldu.

New York Times çoksatanlar listesinde bir numaraya kadar çıkan ve beş yıldan uzun bir süre bu listede kalmayı başaran bu ödüllü seri 33 dilde 130 milyondan fazla sattı.

Devamını Göster

₺130.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Eophyllium messelensis: 47 milyon yıl kadar önce yaşamış ve soyu tükenmiş bir monotipik yaprakyiyen karınca türüdür. 6 santimetre boyundadır. Cinse ait özellikleri modern yaprakyiyenlerle oldukça benzerdir, bu da tür üzerinde fazla değişim baskısı olmadığını gösterir. Ancak kesinlikle hiçbir modern türde bulunmayacak kadar uzun ön ayakları bulunmaktadır ve modern türlerdeki gibi düzleşmiş değildir. Modern yaprak yiyen karıncaların kafalarının üzeri yaprak gibi düzdür ve bu kamuflajlarına yardımcı olur. Bu türde henüz bu özelliğin evrimleşmediği görülür. 

4) Örümceklerin Evrimindeki Ara Geçiş Türleri

Attercopus fimbriunguis: Dünya'nın bilinen en eski örümceksi türüdür. Bu tür, örümceklerin doğrudan atası değil; ancak atalarıyla kuzendir. Örümcek benzeri olan bu hayvan ipek dokuyabilmektedir; ancak gerçek iplik borularına sahip değildir ve halen bölmeli karın yapısı ile kamçı benzeri kuyruğa sahiptir ve bu özellikleriyle bir akrebi andırmaktadır. Günümüzden 390 milyon yıl önce Geç Devonyen Dönem'de yaşamıştır. Bu türün günümüz örümcekleri gibi ağ öremediği, ürettiği ağ ile sadece yumurtalarını sararak korumaya çalıştığı bilinmektedir. 

Eoplectreurys gertschi: Günümüzden 165 milyon yıl önce yaşamış, örümceklerin doğrudan atası olduğu bilinen bir türdür ve bilinen en eski örümcektir. 

5) Omurgasızlardan Balıklara Ara Geçiş Türleri

Pikaia gracilens: Günümüzden 500 milyon yıl kadar önce Orta Kambriyen Dönemi'nde denizlerde yaşamış bir türdür. 5 santimetre uzunluğundadır. Balıklar, kuşlar ve memelilerin hepsinin ortak atası olan omurgalılara oldukça yakın bir türdür. Bu tür, yatay olarak düzdür ve yaprak şeklindedir. S şeklinde zikzaklar çizerek ilerlediği düşünülmektedir, tıpkı yılanlar gibi. Balıklar da benzer bir harekette ilerlemektedir. Türün birkaç tane kafa dokunacı ve balıklar gibi solungaç yarıkları mevcuttur. Türde, ilkel omurga benzeri oluşumlar görülmektedir. Bu tür, kafa oluşumunun net olarak görüldüğü ilk kordalılardandır.  

Haikouichthys ercaicunensis: 530 milyon yıl önce Kambriyen Dönem'de yaşamış bir türdür. Bazı bilim insanlarının balıkların ilk atası olarak gördüğü bu türün hala tam bir balık olup olmadığı anlaşılamamıştır ve tartışmalar sürmektedir. Sert bir kafatası evrimi balık olduğunu düşündürmekteyken, anatomik ve fizyolojik özellikler balıklardan çok omurgasızlara benzemektedir. Notokord benzeri bir yapı yeni olarak oluşmaktadır. 

Conodont: Konodontlar, soyu tükenmiş bir kordalılar sınıfıdır. Günümüz yılanbalıkları gibi yassı ve uzundurlar. 1 santimetre ile 40 santimetre arasında değişen boylara sahiptirler. Bu türlerin kafasında dev gözleri, yüzgeçleri ve notokordları bulunmaktadır. 495 milyon yıl önce evrimleşmiş ve 200 milyon yıl kadar önce soyları tükenmiştir. Oldukça sıradışı dişlere sahiptirler, çünkü bazı türlerde dişler atalarındaki gibi filtreleme yöntemiyle besin avlamaya yararken, bazılarında son derece sivridir ve avları parçalamaya yarar. 

Arandaspis prionotolepis: 480-470 milyon yıl önce yaşamış bu tür bilinen en eski omurgalıdır. 15 santimetre uzunluğundadır ve kafa bölgesi sert kemiklerle korunmaktadır. Burun delikleri, solungaç yarıkları ve gözler de benzer kemiklerle korunur. Yatay olarak düz olan kuyruğu ile yüzer ve hiçbir yüzgeci bulunmaz. Hareket tipi tıpkı bir iribaşınkine benzer. 

Birkenia elegans: Bu tür, atasından aldığı kafa zırhlarını kaybetmiştir. 10 santimetre civarındadır ve günümüzden 416 milyon yıl kadar önce yaşamıştır.

Guiyu oneiros: Günümüzden 410 milyon yıl kadar önce yaşamış ve ışınsal yüzgeçli balıklara geçişte önem arz eden bir türdür.

6) Kıkırdaklı Balıkların Evrimindeki Ara Geçiş Türleri

Cladoselache: Günümüzden 350 milyon yıl kadar önce yaşamış en ilkin köpekbalıklarını barındıran soyları tükenmiş bir cinstir. Cinse ait 8 farklı tür bilinmektedir. Yaklaşık 2 metre boya ulaşabilmektedirler. Fosilleri o kadar iyi korunmuştur ki deriye ait, kaslara ait, iç organlara ve hatta böbreklere ait kalıntılar gözlenebilmektedir. 5-7 arası solungaç yarığı bulunmaktadır ve çenesi günümüz köpekbalıkları ile kıyaslanmayacak kadar zayıftır. Dişleri parçalamak konusunda özelleşmiştir ancak yemi çiğnemek için uygun değildir. Günümüz köpekbalıklarından farklı olarak hala atalarına ait kalın pulları bulunmaktadır ve yüzgeçleri arasında günümüzdeki kadar boy ve yapı farkı bulunmamaktadır. Bu özellikleriyle ışınsal yüzgeçli balıklarla köpekbalıkları arasındaki bir geçiş türüdür. 

Dalpiazia stromeri: Testere balıklarının atası olarak bilinen türdür. Günümüzden 67 milyon yıl kadar önce yaşamıştır. 

Cyclobatis: Günümüz vatozlarının atasıdır. Günümüzden 85 milyon yıl kadar önce yaşamıştır. Morfolojisi itibariyle vatozlardan oldukça uzaktır ve arada uzun evrimsel süreç vardır; öte yandan fizyolojik ve anatomik olarak büyük benzerlikler arz eder. Cinse ait 4 tür bilinmektedir. 

7) Kemikli Balıkların Evrimindeki Ara Geçiş Türleri

Adreolepis: Bilinen en eski ışınsal yüzgeçli balık cinsidir. Günümüzden 420 milyon yıl kadar önce yaşamıştır.  Amphistium: Günümüz yassıbalıklarının bir akrabasıdır ve geçiş türleri arasında en güzellerinden biridir. Modern yassıbalıklardan gözler asimetrik ve kafanın iki yanındadır. Bu türde ise tıpkı omurgalılardaki gibi tipik simetrik bir kafa yapısı vardır; ancak gözün bir tanesi yavaş yavaş kafanın arkasına kaymaya başlamıştır. 

Eobothus minimus: Bilinen en eski yassı balıktır. Orta Eyosen Dönem'de yaşamıştır. 10 santimetre kadardır ve ovaldir. Yetişkinlerde gözlerin kayması tamamlanmıştır ve ikisi de sol taraftadır. Deniz dibinde sağ tarafa yatık olarak yüzerler. 

Pholidophorus: Bu cins, kemikleri tamamen kıkırdaktan oluşan balıklar ile kemikli balıklar arasında geçiş türüdür ve iskeleti hem kıkırdaklı hem kemiklidir. 40 santimetre büyüklüğe ulaşabilir. 4 tür bilinmektedir. 

Leptolepis: Işınsal yüzgeçli balıklar içerisindeki infrasınıflardan biri olan teleostların en eski atasıdır. 183-125 milyon yıl önce yaşamıştır. 30 santimetre uzunluğundadır ve bilinen ilk gerçek kemikli balıktır. S şeklinde hareketlerle yüzmektedir. 

Aguillavus: Bilinen en eski yılan balığı türüdür. Günümüzden 99-93 milyon yıl önce yaşamıştır. 

Hippocampus sarmaticus: Bilinen en eski denizatı türüdür. Günümüzden 13 milyon yıl önce yaşamıştır. Kafatası yapısı ve iskelet olarak günümüz denizatlarından oldukça farklıdır. 

Nardovelifer altipinnis: Bu tür, bilinen ilk lamprid balıktır. 

Eomola bimaxillaria: Yaklaşık 40 milyon yıl önce yaşamış bu tür, güneş balıkları olarak bilinen türlerin atasıdır. 

Corydoras revelatus: Günümüzden 58 milyon yıl kadar önce yaşamış olan bu tür kedi balıklarının atası olarak bilinmektedir. Günümüzdeki kedi balıklarına göre çok daha kısa bir kafası ve daha düşük seviyede gözleri bulunmaktadır.

Ruffoichthys: Bu tür ise günümüz tavşanbalıklarının atası olarak kayıtlara geçmiştir. Aralarında anatomik ve fizyolojik benzerlikler olsa bile, iskelet yapıları ve kafatasları birbirinden oldukça farklıdır. Günümüzden 56-34 milyon yıl önce yaşamıştır.

Balıkların pek çok farklı türünün atalarına ait fosiller bu şekilde devam etmektedir. Yerden kazanmak için burada sadece ismen vererek geçeceğiz belki gelecekte geri dönerek bu türlerin özelliklerini de açıklayarak genişletebiliriz:

Palaeoperca: 48-37 milyon yıl önce yaşamış, oyuncubalıkların atasıdır.

Trachicaranx: 58-55 milyon yıl önce yaşamıştır ve kemikli balıkların en geniş ailesine ait ilkel bir pomfret türüdür. 

Histionotophorus: 48-40 milyon yıl önce yaşamıştır ve elbalıklarının atası olarak bilinmektedir.

Eolactoria: 48-40 milyon yıl önce yaşamışlardır ve ostrasit kutubalıklarının atası olarak bilinmektedirler.

Proaracana: 48-40 milyon yıl önce yaşamışlardır ve normal kutubalıklarının atası olarak bilinmektedirler.

Gazolaichthys: 48-40 milyon yıl önce yaşamıştır ve cerrahbalıklarının atası olarak bilinmektedir.

Psettopsis ve Pasaichthys: 48-40 milyon yıl önce yaşamışlardır ve monodaktilit aybalıklarının ataları olarak bilinmektedirler.

Eozanclus: 48-40 milyon yıl önce yaşamıştır ve Fas İdolü olarak bilinen balıkların atasıdır. 

Cretatriacanthus: 83-65 milyon yıl önce yaşamıştır ve balonbalıklarının atası olarak bilinmektedir.

Nardoichthys: 83-65 milyon yıl önce yaşamıştır ve günümüz levrekgillerinin atasıdır.

Protozeus ve Archaeozeus: 58-55 milyon yıl önce yaşamıştır ve günümüz Zeus balıklarının atasıdır.

Cooyoo australis: 110-65 milyon yıl önce yaşamıştır ve balıkyiyici balıkların atasıdır.

Tek bir notta uzatmamak adına burada kesiyoruz, kalanını ikinci bir notta devam ettireceğiz. Buradan o nota geçebilirsiniz: