Çizgili sırtlan (Hyaena hyaena)

Gözlem Bilgileri

2009 yılında Şanlıurfa'da Ahmet Karataş tarafından fotoğraflanmıştır.

Tanım ve Genel Bilgiler

Afrika'da yaşayan sırtlan türlerine göre daha küçük yapılı bir sırtlan türüdür. Çizgi sırtlan kirli açık sarı-beyaz üzerine değişen enlerdeki koyu çizgilere sahiptir. Bu çizgili yapısıyla kolaylıkla ayırt edilebilir. Sırtındaki yele kavga veya korku gibi durumlarda dikleşebilir. Bu dikleşme sırtlanı yaklaşık olarak %38 oranında daha iri göstermektedir. 25 kilogram ile 45 kilogram arasında vücut ağırlığına sahiptir. Gebelik süresi 88-92 gün kadar sürmektedir. Erkek ve dişi bireyler 800 günlük olduklarında cinsel olgunluğa ulaşırlar. İlk dört ay düzenli bir şekilde yavrularını emzirirler ve 1 yaşında olduklarında ise sütten kesilirler. Doğduklarında yaklaşık olarak 700 gram ağırlığındadır. Ortalama yaşam süresi 12-15 yıldır. Yaşadıkları bölgelerde yerleşik türlerdir. Göç etmezler. Ülkemizde yaşayan tek sırtlan türüdür.

IUCN

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Çizgili sırtlan (Hyaena hyaena), Pliyosen’de, yani 5 milyon ila 2 milyon yıl önceye denk gelen zaman diliminin Afrika'sından H. namaquensis'ten evrimleşmiş olabilir. Afrika'da çizgili sırtlan fosilleri yaygındır ve kayıtlar Orta Pleyistosen'e kadar uzanır. Fosil çizgili sırtlanlar Akdeniz bölgesinde bulunmadığından, türlerin Avrasya'ya nispeten geç bir istilacı olması muhtemeldir ve büyük olasılıkla, ancak son buzul döneminin sonunda Asya'da benekli sırtlanların yok oluşundan sonra Afrika dışına yayılmıştır. Çizgili sırtlan, özellikle Fransa ve Almanya'da yaygın olan Pleyistosen’de Avrupa'da bir süre yayılış gösterdi. Aynı zamanda Montmaurin, Avusturya'daki Hollabrunn, Portekiz'deki Furninha Mağarası ve Cebelitarık'taki Genista Mağaraları'nda da yayılış gösterdiğine dair kayıtlar vardır. Avrupa’da yaşamış atasal popülasyondaki bireylerin görünüşleri, günümüz popülasyonlara benziyordu, ancak daha büyüktü ve kahverengi sırtlan ile benzer olduğu tahmin ediliyor.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Kuzey ve Doğu Afrika, Orta Doğu, Hindistan ve Asya'nın bazı bölgelerinde görülebilmektedir. Ülkemizde ise Marmara'nın güneyi, Ege, Akdeniz ve gündeydoğu illerinde yayılış göstermektedir. Çanakkale, Bursa, Balıkesir, Kütahya, Afyon, İzmir, Denizli, Aydın, Muğla, Antalya, Burdur, Mersin, Adana, Niğde, Hatay, Kahramanmaraş, Gaziantep, Kilis, Şanlıurfa, Madin, Adıyaman, Batman, Siirt, Şırnak ve Hakkari illerinde yaşamıştır. Bu illerin bir çoğunda geçtiğimiz 10 yılda kayıt alınmıştır. Kütahya ve Afyon'da ise uzun süredir kayıt bulunmamaktadır.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği'nin belirlediğine göre türün nüfus seyri azalan yöndedir. Yani NT (Near Threatened), Nesli Azalmakta olarak sınıflandırılmaktadır.

Davranış ve Etoloji

Türkiye’de görülmesi oldukça nadir bir türdür. Tam bir kamuflaj ustasıdırlar. Kayalık alanlarda olduklarında uzaktan görülemeyebilirler. Oldukça ürkektirler. İnsanlarla karşılaştıklarında birçok yaban hayvanı gibi kaçmayı tercih ederler. İnsanlar için yaklaşılmadıkça tehlikeli bir canlı değildir. Çizgili sırtlanlar yuva yaptıkları bölgelerde sosyal hayat oluştururlar. Genellikle yalnız dolaşırlar.

Prof. Dr. Ahmet Karataş

Nadir de olsa grup halinde dolaştıkları görülmüştür. Diğer büyük kedilere ve diğer yırtıcı türlere karşı bir varlık gösteremeyeceklerinden dolayı onlardan uzak durmayı tercih ederler. Örneğin bir benekli sırtlan ile karşılaştıklarında yedikleri besin için dövüşmeyi değil alandan uzaklaşmayı tercih ederler. Yaşadıkları alanları aşırı korumacı değildir.

Diyet ve Metabolizma

Doğada bulduğu leşler, zayıf düşmüş hayvanlar, yakalayabildiği küçük memelilerin yanı sıra kavu, karğuz ve yabani yemişlerle de beslenmektedir. Aç kaldıkları dönemlerde yerleşim yerlerine gelerek evcil hayvanlara saldırabilirler. Kurban bayramında ormanlık alanlara bırakılan cesetlere çizgili sırtlanın gelebildiği bilinmektedir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Ülkemizde varlığı halen birçok insan tarafından bilinmemektedir. Meydana gelen trafik kazaları, yaşam alanlarının yok edilmesi ve insanlar tarafından öldürülmeleri nüfusunun azalmasında büyük etki yaratmaktadır.

Etimoloji

Bilinen sırtlan türlerinden ayıran en önemli özelliği çizgilere sahip olmasıdır. Bu yüzden hem Türkçede hem İngilizcede bu özelliğe dayanılarak adlandırma yapılmıştır. Türkçe'de Çizgili sırtlan İngilizcede ise "Striped Hyena" olarak adlandırılmıştır. Ayrıca ülkemizde, Anadolu'da görüldüğünden dolayı "Anadolu sırtlanı" olarak da adlandırılmaktadır.