Blokzincir Teknolojisi ve Sağlık Sektöründe Potansiyel Yenilikler: Blokzincir Teknolojisi Sağlık Sektöründe Devrim Yaratabilir mi?

Blokzincir (İng: "blockchain") teknolojisinin ortaya çıkardığı alternatif yaklaşımlar sayesinde birçok alanda yenilikçi çözümler arayanların ilgisini üzerine çekmeyi başardı. Bu teknoloji, şu an için daha çok finans ve ödeme sistemleriyle, dahası kripto paralarla anılmaktadır. Ancak aynı zamanda kimlik doğrulama, telif haklarının korunması, tapu gibi mülkiyet belgelerinin dijitalleştirilmesi ve diplomaların güvenli ve kolayca doğrulanabilir şekilde blokzincir üzerinde saklanması gibi birçok yeniliği de hayatımıza kazandı\text{}rmaktadır.

Blokzincir teknolojisinin sağladığı yeniliklerden faydalanabilecek alanlardan bir tanesi de sağlık sektörüdür. Giderek artan tıbbi kayıtların elektronik ortamlarda toplanması ihtiyacı, çeşitli mahremiyet ve güvenlik tehditlerini beraberinde getirmektedir. Blokzincir teknolojisi yardımıyla hasta-hekim ilişkilerinde önemli ilerlemeler kaydedilebilir, tıbbi verilerin güvenli bir şekilde yönetilmesi ve kolaylıkla erişilmesi sağlanabilir. Bununla birlikte sigorta ve ilaç sektörleriyle akademi gibi birçok farklı alan blokzincirin getirilerinden faydalanabilir.

Sağlık Sektöründeki Mevcut Problemler

Tıbbi verilerin elektronik ortamlarda saklanması, dünya genelinde yaygın olarak tercih edilmektedir. Ancak mevcut bilgi sistemleri genellikle tek bir veri sağlayıcısı tarafından depolanmakta ve ihtiyaç duyulan güvenlik önlemlerini almakta yetersiz kalabilmektedir. Bu durum, veri ihlallerini beraberinde getirerek tıbbi verilerin güvenliğini tehdit etmektedir. Verilerin tek bir kaynakta depolanması, tahrifat ve manipülasyon risklerini de beraberinde getirmektedir.

Önemli başka bir sorun ise farklı sistemler arasındaki bütünlüğün sağlanamaması ve verilere istenilen yerde veya zamanda ulaşılamamasıdır. Bu durum hem hasta hem de hekimlerin sağlık verilerine kısıtlı erişimine sebep olmakta ve gereksiz tetkik tekrarlarına sebebiyet vererek işgücünde ve ekonomide kayıplara yol açmaktadır. Ülkemizden örnek verecek olursak e-nabız sisteminin hayatımıza girmesiyle ülke genelinde birçok sağlık kuruluşunda yaptırılan tetkiklerin sonuçları bu sistem üzerinden hasta ve hekimlerin erişimine sunulmuştur. Ancak bu altyapıya entegre olmamış bazı özel merkezler veya veri aktarmada sorun yaşayan kurumlarda yapılan tetkiklere ne yazık ki bu sistem üzerinden ulaşım sağlanamamaktadır.

Ayrıca, bu sistemlerde veri tabanlarında yapılacak değişiklikler veya güncellemeler sırasında sunuculara geçici olarak erişilememesi durumu söz konusu olabilmektedir. Bu da kesintisiz devam etmesi gereken sağlık hizmeti için bir tehlike yaratabilir.

Sağlık sektöründe önemli bir başka problem de ilaç ve tıbbi malzemelerin üretiminden son kullanıcıya kadar olan tedarik zincirindeki şeffaflık ve izlenebilirlik problemidir. Bu problem farklı yöntemlerle giderilmeye çalışılsa da oluşan aksaklıklar sahte ilaçların tespiti veya orijinal ürünlerin doğrulanmasında zorluklar oluşturmaktadır.

Blokzincir Tanımı ve İşlevi

Blokzincir teknolojisi, adından anlaşılacağı gibi birbirine zincir şeklinde bağlanmış bloklardan oluşan ve merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan taraflar arasında güvenli ve doğrulanabilir dijital işlemler gerçekleştirilmesine olanak sağlayan bir teknolojidir. Bu ilişki, en çok bilinen haliyle kripto para alıp gönderme şeklinde kullanılmasının yanı sıra yazının devamında da bahsedeceğimiz gibi sağlık sektöründe hasta verilerine erişim sağlama veya erişim sağlanmasına onay verme, tıbbi müdahaleler öncesi imza yerine geçebilecek hasta onamı alma gibi farklı şekillerde de kullanılabilir.

Blokzincir üzerinde gerçekleştirilen tüm işlemler dünyanın dört bir tarafına dağıtılmış bilgisayarlarda yer alan kayıt defterlerinde (İng: "ledger") saklanır. Bu defterlerde, ilgili işlemin zamanı ve gönderen ile alıcının bilgileri gibi detaylar genellikle şifreli olarak bulunur. İsteyen herkes bu defterlerin bir kopyasını edinebilir veya blokzincir üzerinde yapılan tüm işlemleri görüntüleyebilir. Blokzincir üzerinde kaydedilen verilerin silinmesi, değiştirilmesi veya sahte belgeler üretilmesi neredeyse imkansızdır. Bir bloktaki değişiklik, ağ üzerindeki tüm kopyalarda uyumsuzluk yaratacağı için, o değişikliğin geçerli olması için tüm sistemlerin onayı ve verilerin yeniden doğrulanması gerekecektir. Bu da art niyetli girişimleri pratik olarak imkânsız kılar.

Kısaca blokzincir merkezi olmayan, dağıtık, güvenli ve şeffaf bir kayıt tutma aracıdır. Bu temel özellikleri, sağlık sektöründeki çeşitli sorunlar için blokzincir teknolojisi kullanımını potansiyel bir çözüm olarak öne çıkarmaktadır.

Blokzincir Teknolojisinin Sağlık Sektörüne Sağlayabileceği Faydalar

Blokzincirin sağlık sektörüne getireceği yenilikleri ve yaratacağı çözümleri çeşitli başlıklar altında sıralayabiliriz. Bu başlıklardan temel olarak veri yönetiminde sektöre kazandırabilecekleri ön plana çıkmaktadır.

Tek yerde toplanmayan yapı ve şifreleme yöntemleri sayesinde veri güvenliği artırılabilir ve siber saldırı riski azaltılabilir. Veriler üzerinde yapılan tüm değişikliklerin nerede, ne zaman ve kim tarafından yapıldığı şeffaf bir şekilde takip edilebilir ve önceki versiyonlara erişim sağlanabilir. Art niyetli veya yetkisiz girişimler engellenerek veri bütünlüğünün korunmasına katkı sağlanabilir.

Farklı sağlık hizmeti sağlayıcıları arasında sorunsuz şekilde veri alışverişi yapma imkânı elde edilebilir. Farklı hizmet sağlayıcıları arasında sağlanacak iletişim ve koordinasyon ile tıbbi monitörler veya taşınabilir cihazlar yardımıyla toplanan sağlık verilerinin uzaktan hasta takibine imkân verecek şekilde çalışılabilir hale gelmesi sağlanabilir. Hasta verilerinin farklı yerlerden bozulmadan veya değişmeden erişilebilir olması çok merkezli klinik çalışmalarda bütünlüğü sağlayacak, şeffaflığı artıracak ve sahteciliği önleyecek bir unsur olarak tıp bilimine de katkı sağlayacaktır. Özellikle yapay zekâ destekli araçların hayatımıza girmesiyle blokzincir üzerindeki sağlık verilerinin taranması, derlenmesi veya anormalliklerin daha erken tespiti gibi kolaylıklar elde edilebilir.

Hastalar tıbbi verilerine kimin erişebileceğine izin verme konusunda tam yetkili olabilir. Erişim izinlerini blokzincir üzerinden düzenleyebilir. Bu erişim izni yönetimi yalnızca sağlık kuruluşları için değil, sağlık alanında işlem yapan tüm işletme ve uygulamalar için geçerli kılınabilir. Blokzincir veya başka bir yöntem fark etmeksizin, taşınabilir cihazların sağlık konusunda her geçen gün daha kullanışlı olduğu günümüzde toplanan bu devasa veri setlerinin güvenliği için kalıcı çözüm gerekliliği giderek artmaktadır.

İlaçların hammadde temini, üretimi, tüketiciye ulaştırılması gibi tüm basamaklar şeffaf bir şekilde takip edilebilir ve bu sayede sağlanacak ilaç güvenliğiyle sahte ilaç sorununun veya tedarik zincirinde yaşanabilecek aksaklıkların önüne geçilebilir.

Blokzincir, finansal süreçlerin ve sağlık sigortalarının yönetiminde de katkı sağlayabilir. Hastaneler finans kayıtlarında ve ödeme süreçlerindeki verimsizliklerin önüne geçerek oluşabilecek hataları ve olası maliyetleri azaltabilir, blokzincirleri sigorta taleplerinin işlenmesinde kullanabilir. Tüm bu süreçlerde şeffaflığı ve güvenliği artırarak dolandırıcılık faaliyetlerinin önüne geçilmesine de katkı sağlayabilir.

Blokzincirin Oluşturabileceği Riskler

Sistemi kökten etkileyecek böylesi bir değişiklik, beraberinde kaçınılmaz olarak bazı riskleri getirecektir. Riskleri teknik, sosyal, organizasyonel riskler gibi çeşitli kategorilerde ele alabiliriz ancak bu risklerin başında, bu teknolojinin sağlık sektöründe güvenli bir şekilde kullanıldığını gösteren yeteri kadar çalışma olmaması geliyor. Bu teknolojinin sağlık sektöründe uzun dönemde güvenli ve efektif olduğunun gösterilmesi için daha fazla çalışmaya ihtiyacımız olduğu açıktır. Blokzincir teknolojisinin kendi içinde bazı sorunları da mevcuttur:

• Ölçeklenebilirlik: Kısaca ağın daha fazla işlem yapabilme yeteneğindeki problemler anlamına gelir. Ölçeklenebilirlik sorununun giderilemediği durumlarda, işlemlerde yavaşlama ve işlem maliyetlerinde artış gibi riskler mevcuttur. Ağların hızını ve verimliliğini arttırmaya yönelik çözüm arayışları, blokzincir alanında faaliyet gösteren kurum ve kişilerce devam etmektedir.
• Güvenlik: Dağıtık defter teknolojisi, saldırılara karşı tamamen bağışık değildir. Özellikle belirli bir grup kullanıcıya veya organizasyona erişim izni verilen özel izinli (İng: "private permissioned") ağlar çeşitli saldırı risklerine karşı daha açık olabilir.
• Yüksek Enerji Tüketimi: Özellikle kamuya açık blokzincirlerde kullanılan madencilik yöntemleri yüksek enerji tüketimine sebep olabilmektedir. Ağdaki kullanıcı ve işlem sayısının artması tüketim seviyelerini daha da yukarı çekme riski barındırır.
• Organizasyonel Riskler ve Zorluklar: Organizasyonel olarak da aşılması veya önlenmesi gereken çeşitli zorluklar ve riskler mevcuttur. Bunlardan ilki, uyumluluk sorunu başlığı altında toplanabilir. Hem mevcut sistemler ile yeni sistemlerin entegrasyonu hem de tesisler, kurumlar ve hatta devletler arası sistemsel iş birliği konusunda uyumluluğun sağlanabilmesi önemli bir zorluk olarak öne çıkmaktadır. Kuruluşlar arasında oluşabilecek güven veya şeffaflık eksikliği, eşgüdümlü çalışabilmeyi zorlaştırabilir. Bu alanda çalışacak personellerin gerekli teknik bilgi ve kapasiteden yoksun olmaları durumunda birçok operasyonel sorun ortaya çıkabilir. Henüz yeni yeni hayatımıza girmekte olan bu teknolojide, yeteri kadar donanımlı kişi yetiştirmek başlangıçta kolay olmayacaktır. Teknik elemanların yetiştirilmesinin yanı sıra, blokzincir teknolojisinin kurulum ve adaptasyon süreci de başlangıçta yüksek maliyetlere sebebiyet verebilir. Ağ üzerinde her işlem de ek maliyet ortaya çıkartabilir.
• Yasal ve Sosyal Riskler ve Zorluklar: Güncel durumda bile ciddi bir yasal boşluk söz konusudur. Yasa koyucular bu konularda kafa yormaya başlamış olsa da henüz başlangıç aşamasında olan bu çalışmalar net kurallar ve düzenlemeler getirmekten uzaktır. Bu durum blokzincir teknolojisinin sağlık sektöründe yaygınlaşması önünde bir engel oluşturabilir. Merkezi olmayan yapı ve tıbbi verilerin paylaşılması konusunda çeşitli sosyal kaygılar oluşabilir. Hastaların, hekimlerin veya sağlık yöneticilerinin blokzincir konusunda teknik bilgi eksikliği adaptasyonu zorlaştırabilir. Yeni bir teknoloji gözüyle bakılarak, bu teknolojiye aşırı güvenmek ve olası teknik aksaklıkları göz ardı etmek de yine birçok problem doğurabilecek tehlikeli bir yaklaşım olacaktır.

Bu risklerin yönetilmesi ve uygun çözümlerin geliştirilmesi, blok zincirinin sağlık sektöründe başarılı bir şekilde uygulanması için kritik öneme sahiptir. Bu teknolojiden neler beklendiği, sağlık sektörüne ne gibi kazançlar getirebileceği ve mevcut sistemlerden farklı olarak neler sunabileceği, maliyetlerin nerelere varabileceği veya risklerin nasıl aşılabileceği sorularına daha net cevapların verilmesi gerekmektedir.

Uygulama Örnekleri

Blokzincirin sağlayacağı yeniliklerin sağlık alanında ilk uygulama örneklerinden biri, 2016 yılında Diego Espinosa ve Nick Gogerty isminde iki girişimciden geldi. İki arkadaş, sağlıklı yaşamı seçen kullanıcılara ödül (healthcoin) vererek kullanıcıları sağlıklı yaşama teşvik etmeye ve şeker hastalığı (veya kısaca diyabet) olarak bilinen diyabetes mellitus hastalığının önlenmesine yönelik bir uygulama yapmayı amaçlamışlardı.

İlerleyen süreçte sağlık sektörünün farklı alanlarında faaliyet gösteren blokzincir tabanlı şirketler kuruldu. Sağlık verilerinin güvenli saklanması ve paylaşılmasını sağlayan BurstIQ, Factom, Medicalchain, Guardtime gibi şirketlerin yanı sıra verilerin analiz edilmesi veya araştırmalarda kullanılabilmesi amacıyla Coral Health Research, Robomed, SimplyVital Health, Doc.ai gibi birçok girişimde bulunulmuştur. Genetik alanında hizmet sağlamayı amaçlayan Nebula Genomics, Engrypgen veya ilaç sektörüyle blokzinciri tanıştıran Chronicled ve Blockpharma gibi şirketlerle bu liste genişletilebilir. Elbette tüm liste bununla sınırlı değildir ve gün geçtikçe birçok farklı girişimcinin ilgisini çekebilecek bir ekosistem oluşması muhtemeldir.

Sonuç

Blokzincir teknolojisi sağlık sektöründe güvenliği, şeffaflığı, veri bütünlüğünü ve birlikte çalışabilirliği artırma potansiyeline sahip umut verici bir teknolojidir. Kullanımı çeşitli çevrelerce benimsenmeden önce ele alınması gereken bazı zorluklar ve riskler bulunmaktadır.

Unutmamak gerekir ki henüz 20 yaşını bile doldurmamış bir teknolojiden bahsediyoruz. Henüz emekleme aşamasında olduğu kabul edilebilecek bu teknolojinin, tüm dünyada sağlık sistemlerine entegre edilebilmesi elbette vakit alacaktır. Ancak ne olursa olsun sağlayabileceği faydalar üzerine düşünmeye ve ileri araştırmalar yapmaya devam edilmelidir.