Hafıza Kaybı Yaşayanlar Neden Kendi Dillerini Unutmazlar?

Bu sorunun cevabına ulaşabilmek için izleyeceğimiz konu sıralaması;

• Amnezi (hafıza kaybı) nedir?
• Amnezinin türleri nelerdir?
• Hafızanın türleri nelerdir ve dil bunlardan hangisine dahildir?
• Hafıza kaybı yaşayanlar neden kendi dillerini unutmazlar?

şeklinde olacaktır.

Amnezi

Hafıza kaybı ya da terminolojik adıyla amnezi, şu etkenlerden kaynaklanan kısa veya uzun süreli bir tür işlev bozukluğudur:

• Beyin tümörü
• Beyin sarsıntısı veya kafa tramvası
• Beyin enfeksiyonları
• Büyük beyin ameliyatları veya ciddi hastalıklar
• Hidrosefali
• Multipl skleroz (MS)
• Alzheimer
• Psikolojik rahatsızlıklar
• Demans veya felç
• Alkol veya uyuşturucu kullanımı
• Bazı ilaçlar

Bu etkenler, beynin anıları depolamadan sorumlu olan medial temporal lobuna (hipokampüsün belirli bölgeleri dahil) zarar verir. Geriye dönük amnezi ve ileriye dönük amnezi olmak üzere 2 tür amnezi vardır:

Geriye Dönük Amnezi(Retrograd Amnezi) : Amneziye sebep olan etken gerçekleşmeden önce var olan anıların hatırlanamamasıdır. Kişi ileriye dönük anı edinebilirken geçmişteki anılarını hatırlayamaz. bu tür bir amneziye sahip olanlar hafıza kaybı yaşadıklarının farkına varabilirler.

İleriye Dönük Amnezi(Anterograd Amnezi) : Amneziye sebep olan etken gerçekleşmeden önce var olan anılar hatırlanabilirken sonrasında edinilecek anıların belirli bir süre sonra unutulması durumudur. Bu tür bir amneziye sahip olanlar hafıza kaybı yaşadıklarının bilincinde değillerdir ve genelde bunu çevrelerindekilerden öğrenip daha sonra tekrar unuturlar.

Bu konudaki en trajik örnek olan Clive Wearing, her iki tür amneziden de mustarip olan bir müzikologdu ve her 7 saniyede bir beyni ilk haline geri dönüyordu. Buna rağmen piyano eğitimi aldığını hatırlamasa dahi piyano çalabiliyor ve orkestrasyon yapabiliyordu. Bu örnekten yola çıkarak amneziden mustarip olanların yeni bir anı edinmekten çok var olan alışkanlıklarını koruma eğiliminde oldukları söylenebilr.

Hafıza

Prosedüral ve deklaratif olmak üzere 2 tür hafıza vardır. Bunlardan deklaratif hafıza da kendi içinde semantik hafıza ve epizodik hafıza olmak üzere ikiye ayrılır:

Prosedüral Hafıza: Prosedüral veya örtük hafıza; araba sürmek, ayakkabı bağcığını bağlamak, tarifine bakmadan omlet yapmak gibi alışkanlık haline gelmiş motor becerileri kapsayan uzun süreli hafızadır. Bu motor beceriler zamanla öğrenildikten sonra tekrar yapıldıklarında bilinçli olarak bunun nasıl yapıldığının hatırlanılması gerekmez. Beceriyi gerçekleştirirken bilince gereksinim duyulmadığı için de örtük hafıza adını almıştır.^[1]

Deklaratif Hafıza: Deklaratif hafıza veya açık hafıza; yaşanılan olayları ve öğrenilen bilgileri kapsayan uzun süreli bir hafızadır. Bir olayın kim tarafından, nerede, ne zaman, nasıl ve niçin yapıldığına ilişkin anılar; Atatürk'ün 1881'de doğmuş olduğu, bir kedi ile bir köpek arasındaki fark, harfleri sesleriyle ilişkilendirebilme gibi bilgiler bu hafızaya girer. Bu hafızadaki anıları/bilgileri geri çağırmak için yani hatırlamak için bilince başvurulur. Bundan ötürü bu hafıza açık hafıza adını almıştır. Açık hafıza kendi içinde ikiye ayrılır:^[2]

Semantik Hafıza: Semantik veya anlamsal hafıza, yukarıda veriklen örnekler arasından Atatürk'ün 1881'de doğmuş olduğu, bir kedi ile bir köpek arasındaki fark, harfleri sesleriyle ilişkilendirebilme gibi bilgileri hatırlama kabiliyetidir.

Epizodik Hafıza: Epizodik veya anısal hafıza, yukarıda verilen örnekler arasından Bir olayın kim tarafından, nerede, ne zaman, nasıl ve niçin yapıldığına ilişkin anıları hatırlama kabiliyetidir. Semantik hafızayla kıyaslamak adına: Matematik öğrenme sürecimizi hatırlamak için epizodik hafızaya, 2+2=4 bilgisini hatırlamak içinse semantik hafızaya ihtiyaç duyarız.

Açık ve örtük hafıza arasındaki farkı vurgulayan en yaygın örnek klavye örneğidir: Klavyeye bakmadan yazabilmek için örtük hafızaya, A-S harflerinin klavyenin solunda, K-L harflerinin klavyenin sağında olduğunu hatırlamak içinse açık hafızaya ihtiyaç duyarsınız.

Amnezi Sonucunda Neden Kendi Dilimizi Unutmayız?

Amnezi durumunda etkilenen hafıza epizodik hafızadır. Bundan ötürü amneziden mustarip bir kişi, elmanın en sevdiği meyve olduğunu hatırlayamazken elmanın ne olduğunu bilir. Dil ise, epizodik hafızadan bağımsız olmasa da temelde "elmanın ne olduğu" bilgisine benzer şekilde semantik hafızada kaydedilir ve amneziden etkilenmez.

Dilin etkilendiği işlev bozukluğuna afazi denir. Afazi durumunda beynin semantik hafıza kısmı etkilenir ve bunun sonucunda konuşmada bozukluklar meydana gelir.