Berilyum
Berilyum Nedir? Özellikleri Nelerdir ve Nerelerde Kullanılır?
Özellikler
Berilyum, sembolü "Be" ve atom numarası 4 olan kimyasal bir elementtir. Evrendeki bolluk oranı diğer elementlere kıyasla daha düşüktür. Aşırı reaktif bir elementtir ve hemen hemen her şey ile tepkimeye girebilir. Berilyum, yıldızların çekirdeklerinde eriyerek ağır metallere dönüşür ve zaman içinde tamamen tükenir. Yalnızca minerallerin içinde bulunan diğer elementlerle bir aradayken saf halde gözlemlenebilen iki değerlikli bir element olma özelliğine de sahiptir. Berilyum içeren değerli taşlar arasında; beril (akuamarin, zümrüt) ve krizoberil bulunur. Berilyum; çelik renginde, güçlü, hafif ve kırılgan bir toprak alkali metaldir.
Bulunma Sıklığı ve Üretimi
Berilyum da diğer elementler gibi yıldızlarda, nükleosentez denen bir süreç sonucunda üretilir; ancak aşırı kısa ömürlüdür, bu sebeple yıldızların içeriğinde ve gezegenlerde çok nadir olarak bulunur. Güneş'te bir milyar parçada 0.1 oranında, Dünya'nın kabuğunda ise 2-6 ppm (milyon parçada bir) bulunma oranına sahiptir.[1] En çok 6 ppm ile toprakta bol miktarda bulunur buna kıyasla Dünya atmosferinde ise eser miktarda berilyum bulunur.[2] Deniz suyundaki bulunma oranı trilyonda 0.2-0.6 kadardır.[2], [3] Berilyumun iki ana cevheri, beril ve bertrandittir. Bu iki ana cevher; Arjantin, Brezilya, Hindistan, Madagaskar, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunur. Dünyanın toplam berilyum rezervi 400.000 tonun üzerindedir.[4] ABD, dünyanın en büyük berilyum yataklarına sahiptir. Çin ve Kazakistan ile birlikte en büyük üreticiler arasındadır. 1998 ile 2008 yılları arasında, Dünya'nın Berilyum ihtiyacının %88'ini ABD karşılamıştır.
Uygulama ve Kullanım Alanları
Mücevherler
Berilyum, nadirliğinden ötürü mücevherlerin önemli bir katkı maddesi haline gelmiştir. "Beriller" olarak bilinen değerli taşlar grubu içerisinde çok yaygın olarak kullanılan zümrüt ve akuamarin bulunur. Normalde saf beril taşları renksizdir; ancak düzensiz kimyasal yapıları özellikle yeşil ve mavi tonlarında, son derece parlak renkler kazandırabilir.
Radyasyon Pencereleri
Berilyumun en eski ve hala en önemli uygulamalarından biri, X-ışını tüplerinde kullanılan radyasyon pencereleridir.[4] X-ışını görüntülerindeki yapay lekeleri önlemek için berilyumun saflığına ve temizliğine ihtiyaç duyulur.
Oldukça düşük bir yoğunluğa ve düşük bir atomik ağırlığa sahip olmasından ötürü iyonik radyasyona son derece geçirgendir. Günümüzdeki birçok X-Ray penceresi ve boru sistemi Berilyum ile yapılmaktadır. Bu pencerelerin yapısındaki hatalar, X-Ray görüntüsünü doğrudan etkiler, bu yüzden büyük öneme sahiptir.
Mekanik Uygulamalar
Sertliği, hafifliği ve geniş bir sıcaklık aralığındaki yapısal kararlılığı nedeniyle metal berilyum; yüksek hızlı uçaklarda, güdümlü füzelerde, uzay araçlarında, uydularda, savunma ve havacılık endüstrilerinde kullanılır. Birçok sıvı yakıtlı rokette, saf berilyumdan yapılmış roket nozulları kullanmıştır.[5] Berilyum tozu, bir roket yakıtı olarak kullanılmak üzere denenmiş ancak bu fikir hiçbir zaman hayata geçirilmemiştir.[6] Berilyum ile az sayıda, yüksek kaliteli bisiklet gövdesi de yapılmıştır.[7] 1998'den 2000'e kadar McLaren Formula 1 ekibi, berilyum-alüminyum alaşımlı piston içeren Mercedes-Benz motorları kullanmıştır.[5]
Aynalar
Berilyum içerikli aynalar oldukça ilgi çekicidir. Bal peteği destek yapısına sahip büyük aynalar, düşük ağırlığın ve yapısal kararlılığın kritik olduğu meteorolojik uydularda kullanılır. Daha küçük berilyum aynalar, optik yönlendirme sistemlerinde ve yangın kontrol sistemlerinde kullanılmaktadır. Örneğin; Alman yapımı Leopard 1 ve Leopard 2 ana muharebe tanklarında, berilyum içeren optik lensler kullanılmıştır.
Eski Nükleer Bombalar
Berilyum, eski nükleer bombaların tasarımlarında da bulunmaktadır. Başarılı kimyasal ve mekanik özellikleri onu iyi bir aday yapmaktadır.
Ses Teknolojisi
Akustik özelliklerinden ötürü yüksek teknoloji ses sistemlerinin içerisinde de bulunur. Ancak aşırı pahalı olması ve zehirli olmasından ötürü diğer elementlerle birlikte kullanılmaktadır.
Tarihi
Berilyum içeren beril minerali, Mısır'ın hanedanı Ptolemaios zamanından bu yana kullanılmaktadır.[8] MS 1. yüzyılda Romalı doğa bilimci Pliny the Elder, Natural History ansiklopedisinde beril ve zümrütün benzer özelliklere sahip olduklarından bahsetmiştir.[9]
Etimolojisi
Berilyum kelimesi, Yunancadaki "zümrüt yeşili" anlamına gelen "beryllos" kelimesinden gelmektedir. Minerallerin içerisinde bu element kendisini yeşil-mavi bir renkte göstermektedir.
Berilyum kelimesinin kullanımları birçok dilde görülmektedir. Latince'de "beryllus", Fransızca'da "béry", Antik Yunanca'da "βήρυλλος", "bērullos", Prakrit dilinde "वॆरुलिय (veruliya)", Pali dilinde "वेलुरिय (veḷuriya)", "भेलिरु (veḷiru)" veya "भिलर् (viḷar)" gibi kelimeler berilyumun yerine kullanılan ilk örneklerdir. Kelimenin esas kaynağı, Güney Hindistan kökenli olan ve bugünkü Belur şehrinin adıyla ilişkilendirilen Sanskritçe kelime (vaidurya)'dır.[10]
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Önlem ve Güven
Berilyum'un bilinen hiçbir canlı için biyolojik bir faaliyeti bulunmaz. Ortalama bir insan vücudunda yaklaşık 35 mikrogram berilyum bulunur ve bu miktar zararlı kabul edilebilecek değerde değildir. Berilyum ve magnezyum aynı ortamda bulunduğu zaman kimyasal olarak benzedikleri için birbirinin yerini alabilirler. Bu da magnezyum içermesi gereken bir enzimin, istenmeyen bir şekilde berilyum ile tepkimeye girmesine ve bozulmasına neden olabilir.[11]
Berilyum elementi, özellikle hücre çekirdeklerini hedefleyerek birçok dokuya ve hücreye kolayca girebilir. Bu elementin zehirleme etkisi, insan vücudunda berilyum seviyelerini kontrol eden bir mekanizma olmadığı için ve berilyumun doku içine girdikten sonra çıkarılamadığı nedeniyle daha da kötüye gider.[12]
Berilyum ile ve ilgili minerallerle aşırı düzeyde temasa geçilmesi "beriloz" denen bir hastalığa neden olur. Berilyum madencilerinde ve Berilyum'un bu alanda kullanılmasının yasaklanmasından önce üretilen flüoresan lambalarına temas eden kişilerde bu hastalık sıklıkla görülür. Nefes darlığı, öksürük, göğüs ağrısı ve ateş ile kendini gösteren hastalık, tedavisizdir ancak büyük oranda kontrol altına alınabilir.
İlginç Bilgiler ve Diğer
- Berilyum oda sıcaklığında kırılgan bir elementtir.
- Çelik ile karşılaştırıldığında berilyumun sertliği 6 kat daha fazladır.
- Berilyum yoğunluğu alüminyumun yalnızca 2/3'ü kadardır.
- Kıvılcıma dayanıklı aletler yapmak için bir bakır ve berilyum alaşımı kullanılır.
- Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı, berilyumun kanserojen olduğunu ve bu elemente uzun süre maruz kalmanın akciğer kanserine yol açabileceğini söylemiştir. Bu, berilyum madenciliğine dahil olan kişilerin daha büyük tehlike altında olduğu anlamına gelir.
- Günlük olarak kullandığımız cep telefonların, kameraların ve diğer taşınabilir cihazların içeriğinde berilyum vardır.[13], [14], [15]
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 23
- 12
- 8
- 7
- 7
- 4
- 3
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- ^ M. Publishing. (2021). The Merck Index: An Encyclopedia Of Chemicals, Drugs, And Biologicals. ISBN: 9780911910001.
- ^ a b J. Emsley. (2001). Nature's Building Blocks: An A-Z Guide To The Elements. ISBN: 9780198503408. Yayınevi: Oxford University Press, USA. sf: 59.
- ^ M. Winter. Abundance In Oceans. (8 Aralık 2011). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Web Elements | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b J. Emsley. (2001). Nature's Building Blocks: An A-Z Guide To The Elements. ISBN: 9780198503408. Yayınevi: Oxford University Press, USA. sf: 58.
- ^ a b W. Ward. Aluminium-Beryllium. (8 Aralık 2010). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Ret Monitor | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. Emsley. (2001). Nature's Building Blocks: An A-Z Guide To The Elements. ISBN: 9780198503408. Yayınevi: Oxford University Press, USA.
- ^ mombat.org. Museum Of Mountain Bike Art & Technology. (8 Aralık 2011). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Mombat | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Elvira. Discovery Of The Elements. (8 Aralık 1968). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Internet Archive | Arşiv Bağlantısı
- ^ [Easton, Pa.] Journal of chemical education. Discovery Of The Elements. (8 Aralık 1968). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Internet Archive | Arşiv Bağlantısı
- ^ www.etymonline.com. Beryl. Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: EtymOnline | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. Emsley. (2001). Nature's Building Blocks: An A-Z Guide To The Elements. ISBN: 9780198503408. Yayınevi: Oxford University Press, USA. sf: 57.
- ^ B. Venugopal. (2013). Physiologic And Chemical Basis For Metal Toxicity. ISBN: 9781468429527. Yayınevi: Springer Science & Business Media. sf: 167-168.
- ^ periodic.lanl.gov. Periodic Table Of Elements: Los Alamos National Laboratory. Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: LANL | Arşiv Bağlantısı
- ^ beryllium.com. Did You Know - Facts About Beryllium. Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Beryllium | Arşiv Bağlantısı
- ^ V. A. T. Helmenstine. Beryllium Facts. (19 Mayıs 2015). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Science Notes and Projects | Arşiv Bağlantısı
- M. Winter. Abundance In The Sun. (8 Aralık 2011). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Web Elements | Arşiv Bağlantısı
- D. Lupton. 11 Beryllium. (19 Mayıs 2006). Alındığı Tarih: 4 Ocak 2021. Alındığı Yer: Springer Science and Business Media LLC doi: 10.1007/10689123_36. | Arşiv Bağlantısı
- M. Schwartz. (2002). Encyclopedia Of Materials, Parts And Finishes. ISBN: 9781566766616. Yayınevi: CRC Press. sf: 62.
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/12/2024 18:29:33 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9859
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.