Dinozorlar sürüngen midir, yoksa kuş mudur?

Dinozorlar sürüngendir kuş değil; fakat kuşlar dinozordur.

Soruyu düzeltelim, “Kuşlar sürüngen midir?”

İşte o zaman işler karışıyor.

Kısa cevap: Dinozorların hepsi kuş değildir. Kuşlar, dinozorların içerisindeki bir başka dinozor dalıdır. Fakat dinozorlar da sürüngen olduğuna göre, kuşlar da sürüngen olarak sınıflandırılmalıdır.

Uzun cevap: Öncelikle “Sürüngen” nedir onu tanımlamak lazım. Bir kere lisede anlatıldığı gibi yumurtlamak, pullara sahip olmak ve değişkensıcaklı (soğukkanlı) olmak diye parametre yok. Çünkü doğuran, pulları olmayan ve sabitsıcaklı (sıcakkanlı) olan türleri vardır. Kladistik taksonomide Reptilia sınıfı, kuşlar dışındaki bütün sauropsid amniyotları barındıran bir omurgalı sınıf olarak değerlendirilir. Bu ne demek? Sınırları fazlasıyla bulanık olan bir tetrapod grubu demek. Yani tam olarak kime “Sürüngen” diyeceğimize karar veremiyoruzdur demek. Bir nevi “joker” kart gibi düşünün. Zaten çoğu taksonomist Reptilia sınıfını anlamlı bir takson olarak kabul etmez. Biraz daha açalım:

Dinozorlar özünde Reptilia (Sürüngenler) sınıfı içerisinde bulunurlar. Ancak Reptilia sınıfı taksonominin gelişmesiyle birlikte sürekli düzenlenmesi gereken bir sınıf oldu. Zira bu açıdan bakıldığında, doğrudan dinozorlardan evrimleşen kuşlar (Aves) da Sürüngenler sınıfı içerisinde sınıflandırılmalı. Üstelik sürüngenler sınıfı, “timsahlar” gibi kuşlara daha yakın olan sürüngenleri de içeren bir sınıf olduğu için bütün Diapsid kafatası tipini kapsayan bir takson olarak düşünülebilirdi? Dolayısıyla bu sınıflandırmaya göre “sürüngen” deyip geçtiğimiz taksonomik grupta hem timsahlar hem kuşlar hem de kertenkeleler bulunuyor olmalıydı. Bu yüzden “sürüngenler” bilim insanlarını zorlayan bir sınıflandırmadır.

Çok sevdiğim evrimsel biyolog ve anatomist Thomas Huxley’e göre Kuşlar ve Sürüngenler sınıfı, Sauropsida (Sürüngen Yüzlüler) ismini verdiği monofiletik grupta sınıflandırılmalıydı! Düşünün, dinozorları ile yakın akrabaları timsahları ve hatta kaplumbağaları “Sürüngenler” içerisinde sınıflandırıyorsunuz, fakat günümüzde hayatta olan diğer yakın akrabaları avian dinozorları (Kuşlar/Aves) dışarıda bırakıyorsunuz. Pek mantıklı değil. Thomas Huxley haklı olabilirdi...

Wikimedia

Timsahlar evrimsel olarak dinozorlara ve dolayısıyla kuşlara, kertenkelelere ve kaplumbağalara olduğundan daha yakın; ancak dinozor (Dinosauria) değiller. Fakat timsahları sürüngen olarak sınıflandırıyoruz? Sonuç olarak kuşlar ne kadar sürüngense, dinozorlar da o kadar sürüngendir.

Elbette özünde, dinozorlar ve kuşlar da memeliler gibi sürüngen atalarından, sürüngenler de amfibi atalarından evrimleşmiştir. Daha da geriye gittiğimizde balık atalarına ulaşırız. Tabii o dönem yaşamış söz konusu sürüngenler, amfibiler ve balıklar, günümüzde var olan türler değiller. Benzer özelliklerle sınıflandırılan atasal türler. Neil Shubin’in İçimizdeki Balık kitabı yine bu yüzden harika bir eserdir.

Sonsöz: Sürüngenler sınıfını anlamsız kabul edip, monofiletik bir grup olan Thomas Huxley’in önerisi Sauropsida’yı anlamlı kabul etmek gerektiğini düşünüyorum. İsim değişikliği zor gelecekse, Kuşlar (Aves) sınıfını, klad olarak Sürüngenler (Reptilia) içerisinde değerlendirebiliriz.