"Çöplüğe Dalma" ne demek? COVID-19 aşıları erkek çocuklarında daha yüksek miyokardi riskine neden oluyor mu?

Hayır, bu iddia yayınlanmamış bir bilimsel çalışmaya dayanmaktadır ve çürütülmüştür.

İstatistiki sonuçlara varılacak bir araştırmada bakılacak ilk şey, veri setinin "temiz" olmasıdır. Çünkü düzensiz ve hataya açık veri setlerinde yapılacak dikkatsiz analizler, hatalı sonuçlara neden olabilir. İşte "çöplüğe dalma", yeterince büyük, düzensiz, halka açık ve karmaşık bir veri seti içinde, yani "çöp" verinin yoğun olabileceği bir durumda, alakasız parametreler arasında sahte ilişkiler bulma ve bunu akademik yayına dönüştürme çabasıdır. Bu veri setleri "işlevsiz" değildir, ancak daha dikkatli analizleri zorunlu kılar.

Bunun en popüler örneği, aşıların yan etkilerini takip etmek için halka açık olarak toplanan VAERS (İng: "Vaccine Adverse Event Reporting System" veya Tür: "Aşı Olumsuz Olay Raporlama Sistemi") gibi veri setlerini kullanarak, COVID-19 aşıları ile kısırlık ve miyokardi gibi yan etkiler arasında ilişki kurmaya çalışan çalışmalarda görülmektedir.^[8] Bu sisteme herkes, herhangi bir veriyi girebilir ve dolayısıyla tekil girdilerin hiçbir değeri yoktur (örneğin bir kişi, "aşı olduktan sonra hamile kaldığını" girebilir ve bir diğer kişi bunu görüp, "Aşılar gebeliğe neden oluyor!" diyebilir).

Hatta bu kadar açık bir veri setinde yerel örüntüler de çoğu zaman anlamsızdır, çünkü kendi komünitelerinde/çevrelerinde belli etkilerin görüldüğünü duyan kişiler, bunlara daha hassas hale gelebilir ve kendilerinde de bu sorunların olduğu izlenimine kapılabilir.

Yine de VAERS, çok yaygın yan etkileri hızlıca tespit etmek için etkili bir araç olabilir. Bugüne kadar birçok faydalı sonuca ulaşmada etkili bir araç olmuştur. Fakat COVID-19 gibi art niyetli bilgilerin yayılmasına açık olan durumlarda, son derece cahilce ve kötü bir şekilde de kullanılabilir. Sadece halk tarafından değil, bilim insanları tarafından da!

Örneğin Gayle DeLong isimli aşı karşıtı bir araştırmacı (kendisi bir ekonomist/finansçı), 2019 yılında, VAERS sistemini kullanarak HPV aşıları ile kısırlık arasında bir ilişki olduğunu iddia eden bir makale yayınlamıştı. Ancak makale yayınlandıktan sonra yapılan incelemede, aşılanmış kadınların eğitim düzeyinin çok daha yüksek olduğu, aşısızlar arasındaki eğitim düzeyinin ise çok daha düşük olduğu, bu eğitimli kişilerin doğum kontrolü konusunda çok daha başarılı olup, profesyonel yaşantıları dolayısıyla çocuk yapmayı erteledikleri, dolayısıyla HPV aşısı ile kısırlık arasında hiçbir ilişki olmadığı görüldü. DeLong, kasten bu gerçeği görmezden gelmişti ve "çöplüğe dalarak" uyduruk bir sonuç üretmişti. Sonucu etkileyen bu tür diğer nedenlere bozucu nedenler (İng: "confounder") denir. Bunların (ve etkilerinin) ayıklanabilmesi için:

• Tespit edilen ilişkilerin bozucu nedenlere göre normalize edilmesi gerekir.
• Hastayla/hastalarla ilgili bilinen bütün demografik bilgilerin gözetilmesi gerekir.
• Akademide altın standart olarak kabul edilen istatistiki ve alt grup analizlerinin yapılması gerekir.

Bunlar yapıldığında, HPV aşısı ile kısırlık arasında bir ilişki bulunmadığı görüldü ve makale geri çekildi.^[1]

Bu konudaki bir diğer meşhur örnek, COVID-19 aşılarının erkek çocuklarında miyokardi (kalp kası iltihaplanması) riskini artırdığını iddia eden bir ön-baskıdır.^[2] Herhangi bir akademik jurnalde yayınlanmamış olan bu ön-baskı, 4 aylık bir süre zarfında 12-15 yaşındaki erkeklerde aşı-kaynaklı miyokardi riskinin 3.7-6.1 kat fazla olduğunu, 16-17 yaşındaki erkeklerde aynı riskin 2.1-3.5 kat daha fazla olduğunu ileri sürmektedir. Ancak bu iddiayla ilgili çok sayıda sorun vardır:

1. VAERS'te tespit edilen bir korelasyon, nedenselliğe işaret etmez. Ancak makalede nedensellik iddiası vardır.
2. Makalede miyokardiyi belirlemek için troponin isimli bir hormon salgısı ile ilişki kurulmaya çalışılmıştır. Ancak troponin, miyokardi sırasında salgılansa da, örneğin bir futbol maçı sonrasında futbolcularda da çok yüksek seviyelerde (maç öncesi 5-10 ng/L iken, maç sonrası 200 ng/L'ye varan oranlarda) görülebilir.^[4] Troponin, tek başına güçlü bir miyokardi belirteci değildir.^[3]
3. Araştırmada respiratuar sinsityal virüs, ensefalopati gibi diğer komorbiditeler, COVID-19 enfeksiyonu ile bir arada değerlendirilmiştir. Bunlar, birbirinin istatistiğini bozabilen faktörlerdir. Bu faktörler ön-baskıda ayıklanmamıştır.
4. Ayrıca VAERS üzerinden COVID-19 olduğu test ile onaylanmamış vakaları da dahil etmişlerdir. Benzer şekilde, resmi miyokardi tanısı konmamış kişiler de "miyokardi" olarak sınıflandırılmıştır.
5. Araştırmacılar, COVID-19 nedeniyle görülen miyokardi ile aşı sonrası görülen miyokardiyi aynı şeymiş gibi lanse etmektedirler. Ancak COVID-19 nedeniyle görülen miyokardi (ve COVID-19'un kendisi) çok daha ağır seyretmektedir. Çocuklarda miyokardi çoğu zaman genel olarak çok hafif seyreden bir hastalıktır, ancak COVID-19 ile birleştiğinde çok daha tehlikeli olabilir. Aşılarda ise böyle bir risk yoktur.
6. COVID-19'a yakalananların önemli bir bölümünün "Uzun COVID" olarak bilinen bir sürece girebileceği, hastalığı klinik olarak atlattıktan aylar sonra bile semptomların görüldüğü gerçeği göz ardı edilmektedir.^[7] Bazı tahminlere göre çocuklarda COVID-19 vakalarının %4-52 arası Uzun COVID şeklinde seyretmektedir.^[6] Uzun COVID, birçok durumda hafif miyokardiden çok daha tehlikelidir (özellikle yetişkinlerde). 21 yaş altı çocuklarda miyokardi sıklığı ise milyonda 316 gibi az bir orandadır.
7. Ürettikleri veriler, sorunlu olmadığı bilinen, güvenilir analizlerin sonuçlarıyla çelişmektedir: CDC tarafından yapılan bir çalışmada 12-15 yaş arası çocuklarda miyokardi oranı 1 milyon dozda 42.6 olarak bulunmuştur. Ön-baskı, bu sayının 162.2 olduğunu iddia etmektedir. 16-17 yaş arasında oran, CDC'nin çalışmasına göre 71.5 iken, araştırmaya göre 94'tür.
8. Çalışma, Delta-öncesi dönemin verilerini kullanmaktadır. Bu süreçteki 4 aylık bir periyotta, çocuk hastaların hastanelik olma riski çok daha yüksekti (çünkü aşılarla korunmuş aileleri yoktu). Bu, aşılarla alakası olmayan, tam tersine COVID-19 ile ilişkili olan, yanıltıcı sonuçlar üretecektir.
9. Araştırmada aşıların COVID-19'u önleyerek miyokardiyi azaltma etkisi göz ardı edilmektedir. Halbuki 16-39 yaş arası aşılanmamış grupta miyokardi görülme riski, aşılanmış gruptakinden 7 kat daha yüksektir. 16 yaş altı grupta bu oran 30 katın üzerine çıkmaktadır. Aşılar miyokardiye neden olmaz, COVID-19'u önleyerek miyokardiyi de önler.
10. Çalışmada çıkar çatışması mevcuttur. Aşıların güvenliği epidemiyolojik ve immünolojik olarak net bir şekilde bilinse de, makalenin 1. yazarı çocuklarını aşılatmayı reddettiğini belirtmektedir. Ayrıca maskelemeye karşı olan muhafazakar gruplara üyeliği ile bilinmektedir. Dolayısıyla sonuçları aşı karşıtlığından yana çarpıtması olasıdır.

Sonuç olarak, şu ana kadar herhangi bir yaş grubunda aşı olmamanın aşı olmaktan daha avantajlı olduğunu gösteren herhangi bir veri bulunmamaktadır.^[5]