Uzunbacak (Himantopus himantopus)

Pedram Türkoğlu

Gözlem Bilgileri

Balıkesir'in en batısında, Ege kıyısında bulunan Ayvalık ilçesinde gözlemlediğimiz bir yaygın uzunbacak (Himantopus himantopus). Kendileri Sarımsaklı Bulvarı kenarındaki ufak bir akarsuda daimi yaşayan popülasyona ait. Akarsu, yol üzerinde gözükmediği için arazinin içerisinde ilerlemeniz gerekiyor.

Pedram Türkoğlu

Tanım ve Genel Bilgiler

Adından da anlaşılacağı gibi vücutlarına nazaran inanılmaz uzunlukta ve incelikte, pembe tonlarında bacakları vardır. Bu sayede sığ göllerde rahatça yürüyebilirler. Büyüklükleri yaklaşık 33-45 cm civarındadır. Kanat açıklıkları ise 67-85 cm arasındadır. Sırt tüyleri siyah tonlarında koyu renktedir. Uçuş sırasında sırtlarında gözüken “V” şekli oldukça dikkat çekicidir. Gözleri kırmızı, gagaları ince ve uzundur. Erkeklerin kafa tepelerinde daha fazla siyah tüy bulunabilir. Ayrıca erkeklerde sırt ve kanat arkası tüylerin rengi de daha yoğun siyahtır. Fakat varyasyonlar çok çeşitli olduğu için cinsiyet ayrımı yapmak zordur. Örneğin erkeklerin kafa tepesi kış postunda tamamen beyaz dahi olabilir. Diğer yandan yavrular ve gençlerin siyah tonları ise daha soluktur. Kanatları kapatınca aralardaki beyaz tüyler belli olur.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Kılıçgagagiller diye bilinen uzunbacaklar ve kılıçgagaları içeren Recurvirostridae ailesine üyedirler. Fakat türlerin alt tür mü olduğu yoksa ayrı birer tür mü olduğu halen tartışılmaktadır. Taksonomik olarak Charadriiformes takımında bulunurlar. Yaklaşık 10 milyon yıl öncesine denk gelen Geç Miyosen'e ait Himantopus olsoni isimli bir tarih öncesi uzunbacak türü tanımlanmıştır.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel olarak diğer birçok kuş gibi non-avian dinozorların yok olduğu Kretase/Tersiyer (K/T) yok oluşundan sonra yükselişe geçtiler. Dev non-avian dinozorlar yok olduktan sonra avian dinozorlar (kuşlar), boşalan birçok ekolojik nişi doldurmaya başladı. Bu evrimsel dallardan birini de söz konusu uzunbacak türleri oluşturur. Çünkü bu avian dinozorlar (kuşlar), artık avcıların azaldığı bataklık ve ufak göllerdeki hayvanlarla daha kolay beslenebilecekti. Zira söz konusu coğrafyalardaki ekoton (kesişim) bölgelerinde, biyoçeşitlilik oldukça fazladır.

Uzunbacak türleri (Himantopus sp.) içerisinde bacağı diğer üyelerden biraz daha uzun ve ince doğan bireyler, doğada ekolojik nişinden ötürü avantaj sağlayacak, dolayısıyla nesiller içerisinde birikecektir. Zaten dikkat ederseniz su kenarında yaşayan pek çok avian dinozorun (kuşun) bacakları ince ve uzundur. Ancak uzunbacak türleri, doğal seçilimin muhteşemliğini gözler önüne seren en abartı örneklerden biridir.

Pedram Türkoğlu

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Bu türler Avrasya ve Afrika'nın birçok yerine yayılmış sıcak ve tropikal iklimleri tercih ederler. Neredeyse her zaman bataklıklar, sığ göller, sığ akarsular ve gölcüklerin kenarında yaşarlar. Ayrıca pirinç tarlaları gibi bazı tarlalarda ve barajlarda da görülebilirler. Fazlasıyla uzun ve ince bacakları sayesinde suda batmadan rahatça yürüyebilirler. Bazen akarsunun ortalarında beklerler ve denk gelen besinleri yakalarlar. Bataklıkların içerisinde bacakları sayesinde kolaya yürüyebilirler.

Pedram Türkoğlu

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Göçmen Kuşlar Sözleşmesi (Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds) üyesi olan kuşlardır. Mevsimler arası Afrika'dan Avrupa'ya göç eden kuşların korumasını esas alan bir sözleşmesidir. Şu an IUCN Kırmızı Listesi'nde Asgari Endişe anlamında olan LC (Least Concern) kategorisinde sınıflandırılırlar.

Pedram Türkoğlu

Davranış ve Etoloji

Bacaklarının uzunluğu sayesinde göllerin içerisinde yürürler. Genelde ufak gruplar halinde yaşarlar ve keskin gözleri sayesinde herhangi bir tehdit algıladıklarında bacaklarını dik bir şekilde yere paralel tutarak uçmaya başlarlar. Ayrıca yeşilbaş (Anas platyrhynchos) ve düdükçün türleri (Scolopacidae sp.) gibi pek çok su kuşu ile birlikte yaşayabilirler. Diğer kuşlar bu türlerin uzun bacakları yanında kendilerini güvende hissederler. Uçarken üzerine basılan oyuncak bebek veya dijital saat alarmı gibi kısa ve tiz sesler çıkarırlar. Ötüşleri "kik" veya "yik" şeklinde oldukça azarlayıcı bir tonda karakteristiktir. Örneğin kaydettiğimiz bu videoda davranışlarının neye benzediğini izleyebilirsiniz.

Diyet ve Metabolizma

Su kenarlarında veya içerisinde besinlenirler. Diyetleri arasında genelde böcekler, kabuklular ve ufak hayvanlar bulunur. İnce ve uzun gagaları sayesinde sığ suların dibindeki kabukluları ve bataklık çamurları içerisindeki solucanları rahatça kaparlar.

Pedram Türkoğlu

Etimoloji

İngilizce "cambaz ayağı" anlamında olan stilt diye bilinirler. Türkçe uzunbacak veya yaygın uzunbacak denir. İngilizce'de "common" kısmen hatalı bir şekilde bazı kaynaklarda "bayağı" veya "adi" şeklinde çevrilmiştir. Bu terimi "yaygın" şeklinde kullanmakta fayda vardır. Ayrıca "yaygın" ifadesi kullanılmadan dile getirilen bütün tanımlardan "yaygın" türü anlaşılmalıdır. Örneğin "yaygın uzunbacak" ile "uzunbacak" aynı türdür. Ayrıca İngilizce daha spesifik bir tanım olması amacı ile "black-winged stilt" diye tanımlanırlar. Fakat en yaygın olan tür oldukları için sadece "uzunbacak" veya "stilt" denildiğinde de Himantopus himantopus tür kastedilmektedir.