Üzümler, Renkleri ve Şekilleri: Bunca Renk ve Şekilde Üzüm Nasıl Evrimleşti?

Üzüm, üzüm sarmaşığı olarak bilinen Vitis cinsi bitkilerin meyvelerine verilen isimdir. Gayet iyi bilindiği gibi şarap üretiminde kullanılan üzüm, aynı zamanda reçel, meyve suyu, jöle, üzüm tohumu özütü, kuru üzüm, sirke ve üzüm tohumu yağı üretiminde de kullanılır. Üzüm; elma, muz, kavun-karpuz, kayısı veya domatesin aksine bitki tarafından "etilen" isimli kimyasalın üretimine ihtiyaç duymaksızın olgunlaşabilen bir meyvedir ve bu tür meyvelere "klimakterik olmayan meyve" adı verilir.

Üzümler, her zaman yeşil veya kırmızı renkte olmak zorunda değildir. Siyah, sarı, pembe, mavi, mor renklerde de bulunabilirler. Klimakterik bir meyve olmadığı için, her bir üzüm tanesi birbirinden bağımsız zamanlarda, farklı olgunlaşma evrelerinden geçebilir. Farklı olgunlaşma evrelerinde, farklı pigmentlerin üretimi arttığı için bazı üzümler bazı dönemlerde rengarenk bir görünüme sahip olabilir. Tabii bu farklı renklerin abartılı olarak ifade edilmesinde, insanların uzun zamanlardır uyguladığı Yapay Seçilim'in de büyük bir payı vardır. Özellikle son birkaç asırdır bu renkli üzümler oldukça ilgi çekmekte ve sıklıkla üretilmektedir; hatta sırf bu konuda araştırmalar yapan gruplar bulunmaktadır. Basitçe yapılan, birbirinden farklı zamanlarda olgunlaşmaya meyilli soyları seçerek, bu renk çeşitliliğini arttırmaktır. Bu renkli üzümler çoğu zaman sadece süsleme amacıyla kullanılır; sofralık veya şaraplık olarak üretilmez. Belli bir süre beklendikten sonra zaten hepsi tek bir renkte buluşacaktır.

Ancak çoğu zaman bu değişim çevre koşullarınca tetiklendiği için, bir sarmaşık üzerindeki tüm üzümler aynı anda olgunlaşmaya başlarlar ve renkleri paralel olarak değişir. Bu renk değişimi, bitkilerle karşılıklı evrim geçirmiş canlılar için özelleşmiş bir sinyaldir. Tıpkı insanlar gibi; kuşlar, böcekler ve diğer hayvanlar bu meyvelerin renklerine bağlı olarak bu meyveye yaklaşırlar ve tüketirler. Olgunlaşma (verayson) öncesinde meyve katı ve ekşidir. Olgunlaşmadan sonraysa yumuşak ve tatlı bir hal alır.

Renkler sayesinde insan, kuş, böcek gibi hayvanları üzerine çeken üzümlerin içerisinde yer alan çekirdekler, tüketim sırasında veya sonrasında toprağa ulaşarak bitkinin üreme döngüsünü tamamlar. Çoğu zaman çekirdekler hayvanlar tarafından sindirilemez ve dışkıyla toprağa karışır. Tabii evrimin yapay seçilim mekanizması sayesinde bugün pek de üzüm çekirdeğiyle uğraşmamızı gerektirmeyen soy hatları evrimleştirmeyi başardık.

Fotoğrafta gördüğünüz sıradışı şekildeki, "uzun" üzümler de, yapay seçilimin bir ürünü. İki farklı üzüm türünü çiftleştirerek bu şekilde uzun taneli üzümlere sahip sarmaşıklar elde edebiliyoruz. Bu tür üzümlere "cadı parmağı" adı veriliyor. İlgi çekici olması bakımından ekonomik değeri olduğu düşünüldüğünden bu tür bir üretim yapılmakta. Yani türümüz, canlıların evrimine müdahale etmeyi sürdürdükçe, yepyeni canlıların ortaya çıkma süreci daha da hızlanıyor.