Tifolu Mary'nin Hikayesi: 19. Yüzyılın Başında Yaşanan Tifo Salgınındaki En Meşhur Süper Bulaştırıcı!

Tifo, Salmonella enterica serotip typhi (S. typhi)’nin neden olduğu akut sistemik bir enfeksiyon hastalığıdır ve sadece insanlarda enfeksiyona neden olmaktadır. Salmonella cinsi bakteriler, Enterobacteriaceae ailesinde yer alan gram negatif, fakültatif anaerobik, sporsuz, kamçılı basillerdir.

Salmonella cinsi bakterilerin neden olduğu enfeksiyonlar, dünya genelinde özellikle altyapı ve hijyen eksikliği olan bölgelerde sıklıkla görülmeye devam etmektedir. En önemli bulaş kaynağı, akut tifolu hastalar ve kronik taşıyıcılardır. Bu kişilerin idrar ve dışkıları ile kontamine olmuş yiyecek ve suyun vücuda alınması sonucunda diğer kişilere bulaşma olabilmektedir. Hastalık oluşturan enfeksiyoz doz yaklaşık olarak 10⁵ mikroorganizma olarak belirlenmekle beraber, bu sayının bireyler (bağışıklık sistemi) ve farklı koşullarda değişebileceği gösterilmiştir. Güncel çalışmalar ise bu sayının daha düşük olabileceği üzerinde durmaktadır.

Tifo, yüksek ateş, gastroenterit, yorgunluk, kas ağrısı, cilt döküntüleri gibi klinik tablolara yol açmaktadır.

Creative Biolabs

1948'de tifo ateşinin tedavisi için kloramfenikolün kullanılmaya başlanması ile hastalık kolayca tedavi edilmeye başlamıştır. Ancak bu ilaca karşı direncin gelişmesiyle beraber tifo ateşi, tekrar önemli bir hastalık ve ölüm nedeni haline gelmiştir. 19. yüzyılda Birleşik Devletler ve Avrupa'nın aşırı kalabalık ve sağlıksız kentsel koşullarında önemli bir hastalık ve ölüm nedeniyken, temiz su ve iyi kanalizasyon sistemlerinin sağlanması, bu bölgelerde tifo insidansında önemli bir azalmayı sağlamıştır. Günümüzde tifo, sıhhi koşulların zayıf kaldığı ve gelişmekte olan ülkelerde görülmeye devam etmektedir.

Tifolu Mary’nin Hikayesi

Mary Mallon (bilinen adıyla Tifolu Mary) 1869 yılında İrlanda'da doğmuştur. 1884 yılında İrlanda’dan Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etmiştir ve 1901-1907 yılları arasında farklı evlerde aşçılık yapmıştır. İlk olarak, New York’un Mamaroneck bölgesindeki bir evde aşçı olarak çalışmaya başlamıştır ancak çalışmaya başladıktan 2 hafta sonra, evde oturanlarda tifo hastalığı görülmesi üzerine evden ayrılmak zorunda kalmıştır.

Bu olaydan sonra 1901 yılında Manhattan’a geçmiştir ve Manhattan’da bir evde çalışmaya başlamıştır. Ancak çalışmaya başladıktan kısa bir süre sonra evin fertlerinde ateş ve ishal görülmeye başlamıştır ve evin çamaşır işlerinden sorumlu kişi tifo sebebiyle hayatını kaybetmiştir.

Bu durum üzerine Mary buradan da ayrılmak zorunda kalmıştır ve bir avukatın evinde çalışmaya başlamıştır. Mary, bu evde uzun süre çalışmak istemektedir, ancak çalışmaya başladıktan sonra evde yaşayan 8 kişiden 7’sinde tifo görülür.

Bu şüpheli durum üzerine George Soper olayın nedenini araştırması için davet edilir ve bu konu üzerinde çalışmaya başlar. Sober, Mary’nin aşçı olduğunu da göz önünde bulundurarak olayları çözmeye çalışmıştır. Mary, o zamana kadar 8 ailenin evinde aşçılık yapmıştır ve 7 ailede tifo görülmüştür. Toplam 22 kişi enfeksiyondan etkilenmiş, hatta bazı kişiler hayatlarını kaybetmişlerdir. Aynı yıl New York’ta yaşayan yaklaşık 3.000 kişi de Salmonella typhi tarafından enfekte olmuştur ve Mary’nin salgının ana kaynağı olduğu düşünülmektedir.

National Geographic

Sober, olaydaki gizemi çözerek Mary’nin tifo taşıyıcısı olduğundan şüphelenmiştir. 1907'den itibaren, Sober Manhattan'da Mary Mallon'u takip etmeye başlamıştır ve Mary’nin aktivitesi ile diğer kişilere hastalık bulaştırarak ölümlere sebebiyet verdiğini açıklamıştır (Mary’den dışkı, gaita ve kan örneği almak istediğinde ise Mary bu duruma karşı çıkarak her defasında kaçmıştır). Böylece Sober, ABD’deki Salmonella typhi vakalarının "sağlıklı taşıyıcısı"nı bulan ilk kişi olmuştur ve bulgularını Journal of the American Medical Association’da yayınlamıştır (Marineli 2013). Bu durumun düzelmesini isteyen Sober, birkaç gün sonra polis memurlarıyla beraber Mary’nin çalıştığı yere gitmiştir ve Mary tutuklanmıştır.

New York Sağlık Departmanı, Marry’nin tifo taşıyıcısı olduğunu açıklamıştır ve Mary numune vermeye zorlanmıştır. Mary’nin dışkı örneği, Salmonella typhi için pozitif bulunmuştur. Bu nedenle Mary, North Brother Island'da bulunan Riverside Hastanesi’nde 1910 yılına kadar karantinada tutulmuştur.

National Geographic

1910'da, Mary'nin serbest bırakılmasına karar verilmiş; ancak aşçılık yapması yasaklanmıştır. Mary ise bu karara uymamıştır. İsmini Mary Brown olarak değiştirerek Manhattan'daki Sloane Hastanesi’nde aşçı olarak çalışmaya başlamıştır ve üç ay içinde en az 25 kişiye hastalık bulaştırmıştır. Bu olaydan sonra "Tifolu Mary" (İng: "Tifoid Mary") olarak damgalanmıştır ve günümüzde de çizgi filmlerin, şakaların konusu olmuştur. Tıp literatüründe de hastalık taşıyıcı olarak yerini almıştır.

Mary, daha önce karantinada kaldığı adadaki hastanede ömür boyu karantina ile cezalandırılmıştır. Haberciler ve muhabirler bu konu ile yakından ilgili oldukları için sıklıkla karantina bölgesine Mary’i ziyarete gitmişlerdir.

1932 yılının Noel sabahında Mary’e bir paket teslim etmeye giden kişi onun yerde hareketsiz yattığını görmüştür. Mary felç geçirmiştir ve bir daha yürüyememiştir. Felçli olduğu 6 sene boyunca Riverside Hastanesi’ndeki sağlık çalışanları Mary ile ilgilenmiştir. Mary Mallon, 1938 yılında hayatını kaybetmiştir.