Yapay seçilim hakkında kısaca birkaç örnek verebilir misiniz?

Yapay seçilim tarımda çok yoğun biçimde kullanılır.

Hemen örnekleyelim: Sulu şartlarda yetişen bir bitki var diyelim. Çeltik mesela. Siz susuz ortamda yetişecek bir çeltik üretmek istiyorsunuz. Ne yapıyorsunuz?

Kuru bir tarlaya rastgele tohumlarla çeltik ekiyor ve hiç su vermiyorsunuz. Ve ekilenlerin büyük çoğunluğu çıkış bile yapmıyor. Ama aralardan birkaç tanesinin çıkış yaptığını görüyorsunuz.

Buraya kadarki doğal seçilim.

Siz o çıkış yapan bitkilerin tohumlarını alıp tekrar kuru bir ortama ekiyorsunuz. Bu noktada da yapay seçilim başlıyor. Biz seçtik çünkü. Ve görüyorsunuz ki bir önceki denemeden daha fazla çıkış oluyor. Bir süre büyümelerini bekleyip en fazla büyüyenlerin tohumlarını alıyoruz. Bu süreç yıllarca sürüyor. Sonunda ne oluyor? Elimizde, kuru toprakta yetişebilen bireyler kalıyor. Bu işlemin adı bitki ıslahı. Bir bitkiyi bir yönde ıslah etmiş oluyoruz.

Bu çalışmayı farklı amaçlarla yapabiliriz. Verdiğim örnekte susuzluğa dayanıklılığı amaçladık. Su yerinde belirli bir hastalık etmenine dayanıklı bireyleri seçerseniz belirli bir hastalığa dayanıklı bir tür yaratırsınız. Bir tarla dolusu (daha doğrusu bunlara "deneme parselleri" denir. Daha küçük parsellerdir. Amaç ekonomik yetiştiricilik değil neticede) bitkiye bir hastalık bulaştırırsınız. En az etkilenenleri alıp tekrar ekip tekrar hastalık bulaştırırsınız ve birkaç nesil sonra o hastalığa dayanıklı bir çeşit oluşturmuş olursunuz. Eğer parselin kenarında Serdar Ortaç çalarsanız ve çıkış yapanları seçerseniz Serdar Ortaç'a dayanıklı bir çeşit elde edersiniz. Ben denedim, hiç çıkış olmadı, siz denemeyin bence. Ama temel mantık, belirli bireyleri belirli bir yöne doğru strese sokmak ve o strese dayananları seçmek.

Doğal seçilimde amaç her zaman sadece hayatta kalmaktır. Yapayda ise insan türleri belirli bir niyet doğrultusunda strese sokarsınız ve canlıyı belirli yönde ıslah etmiş olursunuz.

Islah dediğimiz çalışmanın tek yöntemi bu değil, melezleme da yapılıyor ama o başka bir şey. Yapay seçilim kabaca bu. Nette bitki ıslahı diye bir aramaya yaparsanız çoook fazla örnek çalışma göreceksiniz.

Yapay Seçilim Örnekleri

Yapay Seçilim'e pek çok örnek vermek mümkündür. Burada birkaçını ele alacak olursak:

1) Vahşi Lahana'dan Yapay Seçilim İle Elde Edilen Yeni Türler

Vahşi Lahana (Brassica oleracea), Yapay Seçilim sonucu meydana gelen evrimin en güzel örneklerinden bir tanesidir. Brassica cinsi güney Avrupa kıyılarında ve batı Avrupa'da yaşar. İnsanoğlu, bu lahana cinsinin farklı özelliklerini kendi istekleri dahilinde Yapay Seçilim kullanarak seçmiş ve kendilerinin belirlediği yönlerde evrim geçirmesini sağlamıştır. Bunun sonucunda, günümüzde hepimizin son derece aşina olduğu ve sıklıkla kullandığımız ve bu seçilimden önce doğada hiçbir zaman var olmamış şu sebzeler elde edilmiştir: lahana, brokoli, karnabahar, Brüksel lahanası, kara lahana, kıvırcık lahana, yer lahanası ve Çin lahanası. Tüm bunlar, doğada bulunan tek bir bitki olan vahşi lahana ve bunun sürekli seçiliminden elde edilmiştir.

2) Mısır

Mısır da, doğada normal olarak bulunan teosinte isimli bir bitkinin sürekli olarak Yapay Seçilim'e uğratılması sonucu elde edilmiştir. Teosinte, normal olarak çok az taneye sahip olan bir bitkidir (görsellerde solda gözüküyor). Sürekli olarak bol taneliler kendi arasında çaprazlanarak günümüzdeki bol taneli mısırlar elde edilmiştir.

3) Büyük Baş Hayvanlar ve Yapay Seçilim Uygulaması

Günümüzde kasaptan alıp yediğimiz etler, genellikle her zaman en çok ve kaliteli ete sahip olan inek, koyun, domuz, vb. hayvanların sürekli olarak kaliteli ete sahip olan diğer bireylerle çiftleştirilmesi sonucu elde edilmektedir. Böylece besi hayvancılığıyla uğraşan kimselerin tek bir hayvandan edindikleri verim çok daha yüksek olabilmektedir. Evcil büyükbaş hayvanların tamamı, günümüzden 10.200 yıl öncesinden itibaren, vahşi doğadaki 80 civarında Avrupa Bizonu'nun yapay seçilimi sonucu evrimleştirildiği genetik olarak gösterilmiştir. Günümüzde bu atasal türün soyu tükenmiş olsa da, bu atanın çok sayıda tam fosili elde edilebilmiştir.

4) Evcil Köpekler

Günümüzdeki bütün evcil köpekler, iki alt türe aittir: Canis lupus familiaris ve Canis lupus dingo. Bunların tümü, vahşi kurt olarak bildiğimiz Canis lupus'un alt türleridir. Binlerce yıldır insanlar, yaşadıkları bölgelere en çok yaklaşan, en az saldırgan olan, en güçlü olan, vb. özelliklere göre seçtikleri vahşi kurtları evcilleştirmiş ve bu özelliklerine göre seçilim uygulamıştır. Günümüzdeki bu çok farklı köpek çeşitliliği, işte binlerce yıldır uygulanagelen bu insan seçiminden kaynaklanmaktadır. Bu köpek türlerinin tamamı kendi arasında çiftleşebilir (bunun sebeplerinden biri sürekli olarak karışmalarıdır) ve günümüzde halen pitbul gibi kırma köpekler elde etmek için istenen özelliklere sahip köpekler kendi aralarında çiftleştirilmektedir. Örneğin bir Golden Retriever ile bir Rottweiler, birbirlerinden ne kadar farklı görünürlerse görünsün, aynı alt türe aittirler (Canis lupus familiaris), birbirleriyle çiftleşebilirler ve bir popülasyon içerisindeki varyasyon olarak görülmektedirler. Elbette daha uzun ve sert izolasyonlar sonucu türleşme olabileceği açıktır.

5) Koşu Hayvanları

Dünya'nın en saygın atları olan İngiliz atları da, Arap atlarının sürekli olarak en hızlı ve güçlülerinin seçilmesi sonucunda elde edilmiştir. Günümüzde bu seçilim halen yapay olarak sürdürülmektedir.

6) Güvercinler

Darwin’in Yapay Seçilim’i keşfetmesini sağlayan canlılar inekler veya diğer örnekler değil, dönemin aristokratlarının yaygın hobisi olan güvercinlerdi. Darwin, var olan çok sayıda ve birbirine hiç de benzemeyen güvercin çeşitlerinin hepsinin Columba livia isimli kaya güvercininden, hobicilerin istekleri doğrultusunda nesiller içerisinde evrimleştiğini fark etmişti. Bolle’nin güvercininden (Columba bolii) Kamerun zeytin güvercinine (Columba sjostedti), Nilgiri tahta güvercininden (Columba elphinstonii) limon güvercinine (Columba larvata) kadar onlarca farklı tür güvercin, kaya güvercininin belli özelliklerinin seçilmesi sonucu evrimleştirilmiş olmalıydı.

Darwin bu konu üzerine yıllarca özenle eğildi, birçok farklı evcilleştirme ve çaprazlama uzmanıyla güvercinler hakkında yazıştı ve görüştü. Bunların ve yaptığı hassas deneylerin sonucunda, türlerin insan isteğiyle evrimleşebileceğini ve atalarından tamamen farklı özellikler kazanabileceğini, hatta belli bir noktadan sonra artık atalarıyla çiftleşemeyecek kadar farklılaşabileceğini keşfetti. Bunu mümkün kılan ilkeye (yasaya) Yapay Seçilim adını vermişti, çünkü yapay yollarla, doğanın yapmayacağı bir şekilde yapılmaktaydı.

Daha detaylı bilgi için bıraktığım kaynağa göz atabilirsiniz.

^[1]