Gelecekte insan ömrünü 300-500 yıl daha uzatmak mümkün olabilir mi?

Evet, yaşlanmayı yavaşlatmak ve sağlıklı yaşam süresini ciddi biçimde uzatmak giderek mümkün görünüyor, ama 300–500 yıl bugün bildiğimiz insan biyolojisiyle gerçekçi hedef değil, 4000–5000 yıl ise insansı bir organizma için tabii ki imkâna yakın değil. Şöyle açayım: Bildiğimiz tüm müdahaleler, insan ömrünü birkaç on yıl ölçeğinde uzatabilecek adaylar sunuyor, ancak risk, yan etki ve ölçek sorunları yüzünden yüzlerce yıla sıçrayan bir kanıt yok.

Mesele şu: Yaşlanmayı sürükleyen temel biyolojik süreçler var, yani hücresel hasar birikimi, genomik kararsızlık, epigenetik düzenin bozulması, proteostaz kaybı, mitokondriyal işlev düşüşü, kök hücre tükenmesi, hücresel yaşlanma ve inflamasyon gibi yaşlanmanın alametleri (hallmarks). Bunları hedefleyen stratejiler de var: kalori kısıtına benzer etkiler üreten moleküller, mTOR/insülin-IGF yolak modülasyonları, yaşlı hücre öldürücüler (senolitikler), doku gençleştirme ve kısmi yeniden programlama (partial reprogramming), hatta gen terapileri ve yapay organlar. Dahası da var: farelerde görme sinirini gençleştirip fonksiyon kazandıran epigenetik yeniden programlama gibi atılımlar umut veriyor. Ancak laboratuvar başarısı, insanlarda güvenli, tekrarlanabilir, uzun vadeli bir ömür uzatmaya dönüşünce, kanserleşme riski, doku kimliğinin bozulması, sistemik yan etkiler ve denetimli doz-ajans gerekliliği kabak gibi ortaya çıkıyor.

Nörobiyolojik düzeydeyse en sert sınırlayıcı, beynin bilgi bütünlüğü ve onarımı. Yani, beden parçaları değiştirilebilir, organlar yenilenebilir, ama kimliği ve anıları taşıyan sinaptik örüntülerin yüzyıllarca stabil kalması bugün için çözülememiş bir problem. Demografik düzeyde de engeller var: İnsan ölüm tehlikesi fonksiyonu yaşla üstel artıyor (Gompertz yasası), bu eğriyi 300 yıla yaymak için, yaşamın her on yılında ölüm riskini kat kat bastıran, sistemik ve kanıtlı bir müdahaleler demeti gerekir. Böyle bir paket yok. Rekor 122 yıl. Yaşlanma biyolojisi hızla açıklığa kavuşuyor, halbuki "ölümsüzlük kapıda" söylemi veriye dayanmıyor; bunlar daha çok mühendislik ve regülasyon ölçekleme işi.

Sonuç olarak da, bu yüzyılda en iyimser ve veriyle uyumlu senaryo, sağlıklı yaşam süresine on yıllar eklemek, yaşa bağlı hastalıkları geciktirmek, kırılganlığı azaltmak. 300–500 yıl için, çok katmanlı, hatasız çalışan, kanser riskini kalıcı biçimde bastıran ve beyin bilgi bütünlüğünü de koruyan teknolojiler gerekir. 4000–5000 yıl gibi iddialar ise bugünkü insan biyolojisiyle bilimsel temeli olmayan spekülasyon. Özetle: Cesur ve hızlı ilerleyen bir alan, ama fizik, evrimsel tarih ve sistem karmaşıklığıyla sınırlı bir alan.