Manyetik kutupların coğrafi kutuplarla "zıt" konumlanması aslında tamamıyla tanım meselesine bağlı bir çelişkidir. Fizikte alıştığımız şekliyle "manyetik alan çizgileri" kuzey kutbundan çıkar, güney kutbuna girer diye söz ederiz. Ancak Dünya'nın manyetik alanına baktığımızda, coğrafi kuzey kutbu aslında manyetik güney görevindedir. Eğer "coğrafi" ve "manyetik" terimleri bir tiyatro sahnesinde iki farklı rol gibi düşünülürse, senaryo gereği manyetik kuzey rolü sahnenin fiziksel olarak güneyinde; manyetik güney rolü ise sahnenin kuzeyinde durmak zorundadır. Bu durum, tabiri caizse 'tahtaları ters çivilenmiş' bir dekor gibidir, ama kuraldışı değil, tamamen doğal ve tutarlı bir sonuçtur.
Maxwell denklemlerinin "Ampère Yasası" (kaynakların olmadığı vakum için ) bize manyetik alanın nasıl akımlarla bağlantılı olduğunu söyler. Dünya'nın içindeki dev konvektif akımlar, devasa bir elektriksel akım demeti gibi davranır ve bu akımları sarmalayarak oluşan manyetik alan çizgileri dışarıdan bakınca bir dipolü andırır. Burada dipolun kuzey kutbu ile güney kutbu tanımının, coğrafi eksenle her zaman tam örtüşmemesi gayet normaldir. Tıpkı bir spiral hortumun bir ucundan suyun akması gibi, suyun çıkış yönü ile hortumun gerçek fiziksel konumu arasında hep ufak ya da büyük bir açı farkı olabilir. Bu açı farkı (jeomanyetik eksen ile dönme ekseni arasındaki açısal sapma) yüzünden de "coğrafi kuzey – manyetik güney" ve "coğrafi güney – manyetik kuzey" eşleşmesi ortaya çıkar.
Eski müzik kayıtlarında (örneğin bir plak üzerinde) bazen sol kanal sağ, sağ kanal sol olarak kaydedilebilir ve biz bunları dinlerken "neden müzik ters geliyor?" diye düşünürüz. Aslında sorun yoktur; sadece kablo bağlantıları sistemde terstir. Dünya'nın manyetik kutupları ile coğrafi kutupları arasındaki ilişki de aynı şekilde "kablo bağlantılarının" ters takılması gibidir: Manyetik alan çizgilerinin akış yönü ile kutupların isimlendirmesi birbiriyle tanımsal olarak uyumsuz gibi görünür, oysa hepsi gayet tutarlı bir fiziksel gerçeğin yansımasıdır.[1]
Elbette bu terslik zaman zaman (jeolojik ve jeodinamik süreçler içerisinde) daha da "tersine" dönebilir; ama o konuyu şimdilik "gece vakti bir tabloyu ters asmak" örneğiyle hafifçe anıp bırakmak yerinde olur. Coğrafi manyetik alan ile fiziki manyetik alan arasındaki bu zıtlık, Dünya'nın içindeki akımların ürettiği dipolün fiziksel kutuplarla %100 çakışmaması ve geleneksel "manyetik kuzey, alan çizgisinin çıktığı yer" tanımının yol açtığı kaçınılmaz bir sonuçtur. Bu farklılık ne fizik kurallarını ihlal eder ne de Dünya'ya özgü bir garabettir; tam tersine, Evren'in elektrik ve manyetizmayı yöneten yasalarının Dünya üzerinde gözlemlenebilen en doğal tezahürüdür.
Kaynaklar
- Wikipedia. Magnetic Field That Extends From The Earth's Inner Core To Where It Meets The Solar Wind. (13 Kasım 2002). Alındığı Tarih: 2 Ocak 2025. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
