Çift yarık deneyinde gözlemcinin türü, cinsi sonucu değiştirmez, sonucu değiştiren dedektörlerdir.
Deneye en temal hali ile bakalım: yarıkların arkasında bir ışık kaynağı olsun, ışığın yansıdığı alanda bir girişim deseni olur ve bu bize ışığın dalga özelliğini gösterir. Çünkü, ışık eğer dalgalar halinde hareket ediyorsa, dalganın tepe ve çukur kısımları kesiştiğinde birbirlerini sönümleyecek, tepe-tepe, çukur-çukur kesiştiğinde birbirlerine kuvvetlendirerek aydınlık kısım yaratacaktır, yani bir girişim deseni karşınıza çıkar.
Deneyi daha sofistike hale getirelim ve bir foton tabancası ile tek tek foton gönderelim; Bir süre sonra ortadaki desenler belirginleşir, sonra da kenar desenler yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar. Yani tek tek gönderdiğimiz durumda da ışığın dalga özelliği ortaya çıkar. Bu durumda, tek başına gönderdiğimiz foton iki yarıktan aynı anda geçiyormuş ve dalga deseni oluşturuyormuş gibi görünüyor. Aslında deneyin bu kısmı da biraz tuhaf; elektromanyetik dalga özelliği gösteren elektron, proton gibi atom altı parçacıklar ile deneyi yaparsanız da benzer sonuçlar ortaya çıkar. Aynı anda her iki yarıktan geçmesi tuhaf gibi görünse de kuantum mekaniğinin açıklamaları mevcut.
Buraya kadar kafa karıştırıcı bir durum yok. Yarıkların başına fotonların veya atom altı parçacıkların hangi yarıktan veya yarıkların ikisinden birden geçtiğini tespit eden dedektörü koyunca, işler tuhaflaşıyor. Işık bir anda dalga özelliğinden çıkıveriyor ve karşımıza tıpkı yansıyan ekrana kum taneleri atıyormuşuz gibi oluyor ve yarıkların tam karşısında girişim deseni yerine iki aydınlık çizgi oluşuveriyor. Dedektörün ölçüyor olması bize ışığın veya diğer parçacıkların aynı anda dalga ve tanecik özelliği göstermediğini anlatıyor gibi görünüyor. Dedektörün tanecik olarak tespit ettiği parçacık o noktadan sonra bu özelliğini koruyormuş gibi bir durum söz konusu, yani parçacığın dalga özelliği çöküveriyor.
Sonuç olarak bu deneyde gözlemciden kast edilen, gözleriyle bilinçli bir şekilde deneyi izleyen değil, fotonun hangi yarıktan geçmeye çalıştığını ölçen cihaz anlatılmak isteniyor.