Bu tür konularda dil ile ilgili tutumun katılığı sonucu belirleyecektir ve şahsen bu tür konularda çok dişli kavgalara girmenin yersiz olduğu kanaatindeyim. Dilde genel bir standart tutturulduğu müddetçe, söylemek istenen anlaşılıyorsa, ekstrem bir fanatizmin ek bir fayda getirmediğini düşünüyorum. Bir diğer deyişle, belli bir yere kadar dil hassasiyeti fayda sağlayacaktır; ancak o noktadan sonra daha fazlası ek bir fayda getirmeyecek, tam tersine zarar vermeye başlayacaktır. Bu tür konularda olanın da bu olduğunu düşünüyorum.
Yine de basitçe izah edeyim.
100 sayısı, 10 sayısının 10 katıdır. Kimine göre 100 sayısı, 10 sayısından 9 kat fazladır; ancak bilimsel literatürde bu neredeyse hiçbir zaman bu şekilde kullanılmaz. 10 sayısından 9 kat fazla olan, 90'dır. 100 alan, belki dil konusunda kusursuzluğa erişmiş olacaktır, ancak yaygın kullanıma ters düşerek hataya düşmüş olacaktır. Fazlasının zarar olduğunu söyleme nedenim de budur.
100 sayısının 10 sayısından 10 kat (veya dil fanatikleri için 9 kat) fazla olduğunda hemfikirsek, 10 sayısının 100 sayısından 10 kat (veya dil fanatikleri için 9 kat) küçük olduğunda da hemfikir olmak zor değildir.
Evet, "kat" veya "misli" sayısı pozitif yönde bir değişim beklentisine sokmaktadır. Heyhat, cümlenin yüklemi öteki yönde (negatif yönde) bir ilerlemeye işaret etmektedir. Dolayısıyla pozitifin negatifi, negatif bir sonuç vermektedir. Buradan yola çıkarak, 10 sayısının 100 sayısından 10 kat küçük olduğunu söylemek zor değildir.
Bunu matematiksel olarak ifade edecek olursak:
"100 sayısı 10 sayısından 10 kat fazladır":
"10 sayısı 100 sayısından 10 kat azdır.":
Kaynaklarda aynı konunun İngilizce için tartışmasını bulabilirsiniz. Ayrıca kaynaklarda "kitap İngilizcesini" savunan, dolayısıyla bu kullanımın yanlış olduğunda ısrarcı olan bir metni de bulabilirsiniz.
Belki "kitap Türkçesi" açısından bu kullanım "yanlış" olarak nitelendirilebilir. Eğer öyleyse, öyle olsun. Bu, kullanımı veya sonucu değiştirmeyecektir. Bu kullanımı beğenmeyen biri, "10, 100'ün 10'da 1'idir" diyebilir. Bunda da bir sakınca yok.
Kaynaklar
- P. Jansson. Correct Use Of "X Times Lower". (2 Haziran 2014). Alındığı Tarih: 10 Eylül 2021. Alındığı Yer: StackExchange | Arşiv Bağlantısı
- P. Brians. "A Is X Times Less Than B". (10 Eylül 2021). Alındığı Tarih: 10 Eylül 2021. Alındığı Yer: TimesLess | Arşiv Bağlantısı
