Sakarmeke (Fulica atra)

Sakarmeke (Fulica atra); Avrupa, Asya ve Okyanusya'da yaygın olarak bulunan, sulak alanlarda yaşayan orta büyüklükte bir kuş türüdür. Genellikle göller, nehirler ve bataklıklarda görülen bu tür, kısa mesafelerde uçabilir.

Yetişkin bir sakarmekenin boyu yaklaşık olarak 38-42 cm arasında değişir ve kanat açıklığı 70-80 cm civarında olabilir. Bu kuşların kütleleri genellikle 600-1200 gram arasında değişmektedir. Ortalama ömürleri 15 yıl kadardır.

Sakarmekenin dikkat çekici özelliklerinden biri, koyu renkli tüyleri ve özellikle baş bölgesindeki parlak beyaz gagası ve alnındaki beyaz plakadır. Gövdesi ve kanatları genellikle koyu gri veya siyah renktedir. Gözleri küçük ve kırmızı renklidir. Ayakları ise uzun ve yüzme yeteneklerini artıran loplu parmaklara sahiptir.

Dişi ve erkek bireyler birbirine çok benzer, yani bariz bir eşeysel dimorfizm yoktur. Ancak dişilerin erkeklere nazaran biraz daha küçük olduğu gözlemlenebilir. Üreme döneminde, erkeklerin sesleri ve davranışları dişileri çekmek için daha belirgin hale gelir. Sakarmekeler, genellikle sazlıklarda ve su bitkileri arasında yuva yapar ve bu yuvalar suyun üzerinde yüzen platformlar şeklindedir.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Sakarmeke, İsveçli doğabilimci ve taksonominin kurucusu olan Carl Linnaeus tarafından ilk kez 1758'de Systema Naturae adlı eserin onuncu baskısında resmi olarak tanımlanmıştır.^[1]Bu kuşların fosil kayıtları, Erken Pliosen'e (takribi 5.3 milyon yıl öncesine) kadar uzanır​​. Örneğin ABD'nin Oregon eyaletindeki Juntura'dan elde edilen Fulica infelix fosili, erken Pliosen'e tarihlenmektedir. Fulica cinsinin en büyük çeşitliliği Güney Amerika'da görülür ve bu bölgenin, Fulica cinsinin muhtemel köken bölgesi olduğu düşünülmektedir. Bu cins kuşlar, Avrupa ve Kuzey Amerika'da da yaygındır​​.

Fulica cinsi, geç Kuvaterner dönemine ait soyu tükenmiş birkaç türe de ev sahipliği yapmıştır. Bunlar arasında Chatham Adası'nda yaşamış olan Fulica chathamensis, Şili'de yaşamış olan Fulica montanei ve Yeni Zelanda'da yaşamış olan Fulica prisca bulunmaktadır.^{[2], [3], [4]}

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Sakarmeke popülasyonları; 2023 yılı itibariyle Avrupa, Asya, Avustralya, Yeni Zelanda ve Kuzey Afrika'nın bazı bölgelerinde bulunmaktadır ve dört farklı alt türü tanınmaktadır. Fulica atra lugubris alt türü, Cava ve Kuzeybatı Yeni Gine'nin dağlık bölgelerinde yaşar. Fulica atra novaeguineae, Orta Yeni Gine dağlarında bulunur, ancak bazı kaynaklar bu alt türü ayrı olarak tanımayıp Fulica atra lugubris ile birleştirir. Fulica atra australis alt türü; Avustralya, Tazmanya, Yeni Zelanda ve Buru Adası'ndaki sulak alanlarda görülür. Fulica atra atra ise Palearktik bölgede yaşar ve kış aylarında Afrika, Endonezya ve Filipinler'e göç eder.

BirdWeather

Wikimedia Commons

Sakarmekelerin yaşam alanı, suyun ve yoğun sazlık bitki örtüsünün varlığına bağlı olarak mevsimlere göre değişir. Ortalama derinlikteki suları tercih eden bu kuşlar, alg toplamak veya avlarını aramak için dalarlar ve kuru, dağlık ya da yoğun ormanlık alanlarda bulunmazlar. Nadiren karaya çıkarlar ve bunun sebebi genellikle yakındaki bir çayırda gördükleri bir yiyeceğe ulaşmak ya da bacaklarını germek ve tüylerini düzeltmektir. Omnivor (hepçil) olan sakarmekelerin diyeti diğer su kuşlarının yumurtaları, böcekler, algler, tohumlar ve meyveler gibi canlıları içerir. Yiyeceklerini genellikle sığ suda, suyun yüzeyinde veya su altında ararlar.

Sakarmekelerin hayatı büyük ölçüde su üzerinde geçer; burada yüzerler, beslenirler, saklanırlar, çiftleşirler, yuva yaparlar ve yavrularını büyütürler. Su, sakarmekeler için hayati bir unsurdur; geniş bataklıklar, küçük yapay göletler veya şehir parklarındaki küçük göller gibi çeşitli su kaynakları onlar için uygun yaşam alanları sağlar.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

2023 yılı itibarıyla sakarmeke , IUCN tarafından "Asgari Endişe" kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu durum, türün ciddi bir tehdit altında olmadığını göstermektedir. 2016 verilerine göre sakarmeke popülasyonunun tahmini büyüklüğü 7.950.000 ile 9.750.000 birey arasında olduğu bildirilmiştir.^[5] Geniş coğrafi yayılışı ve IUCN tarafından verilen bu sınıflandırma, sakarmekenin genel olarak sağlıklı ve istikrarlı bir popülasyona sahip olduğunu gösterir niteliktedir.

Davranış ve Etoloji

Erkek ve dişi kuşlar yuvalarını sazlar, yapraklar, kökler ve dallardan inşa ederler. Yuvalar genellikle sudan başlayarak çevre bitki örtüsüne veya ağaç dallarına yakın bir şekilde inşa edilir. Kuzey yarımkürede mart ile eylül ayları arasında (Hindistan'da kasım ile aralık arasında) ve Güney Yarımkürede ağustos ile şubat ayları arasında genellikle bir, bazen iki kuluçka yapılarak 6 ila 10 arasında yumurta üretilir. Her iki ebeveyn de yumurtaları 21 ile 26 gün arasında kuluçkalar ve yavrular, yumurtadan çıktıktan ortalama 55 ile 60 gün sonra uçmaya başlar.^[6]

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Birçok hayvan gibi, sakarmeke de çeşitli dillerde yer alan atasözleri ve deyimlerde kendine yer bulmuş bir türdür. Geçmişte Avrupa'da yaygın olarak avlanan sakarmeke, beyaz gagası ve alnındaki dikkat çeken beyaz plakası ile özgün bir görünüme sahiptir. Bu dikkat çekici görünüm, en az 1430 yılından itibaren kullanılan ve "tamamen kel olmak" anlamına gelen İngilizce "as bald as a coot" deyişinin ilham kaynağı olmuştur. Bu deyiş, sakarmekenin kültürel tarihte nasıl algılandığını ve anıldığını gösterir. Ancak bu ifade yalnızca kel olma durumuyla ilgili değildir. "Bald" kelimesi, aslında Eski İngilizce'de "beyaz leke" anlamına gelen "bal" kelimesinden türetilmiştir, bu da sakarmekenin beyaz ön alın plakasına işaret eder.^{[7], [8], [9]}

Sakarmekelerin sağlıklı bir yaşama sahip olmaları için sulak alan ve yoğun bitki örtüsünün gerekliliğinden söz etmiştik. Bitki örtüsü saklanma ve yuva yapma için, sulak alanlar ise beslenme için gereklidir. Ancak, şehirlerde veya insan etkisinin olduğu alanlarda sakarmekelerin yaşam tarzı değişir. Şehir ortamında sakarmekeler, insan varlığına alışmıştır. Doğal avcılarından uzakta daha rahat yaşar ve doğrudan rakiplerinin olmamasını fırsat bilirler. Bu durum, sakarmekelerin bir nevi evcilleştiğini gösterir. Doğal ortamlarındaki risklere maruz kalmadan, şehirde insanların yanında yuva yapmak ve yavrularını beslemek gibi davranışlar sergilerler. Bu durum, sakarmekelerin şehir yaşamına adaptasyonunu ve ileride ne yönde evrimleşecekleri hakkında bir tahminde bulunmamızı sağlayabilir.

Monaco Nature Encyclopedia

Etimoloji

"Fulica atra" adının etimolojisi, Proto-Hint-Avrupa kökenli "bʰel-" kökünden gelir ve bu kök "parlamak" anlamına gelmektedir.^[10] "Atra" kelimesi ise Latince'de "kara" veya "çok koyu" anlamına gelir.^[11] Bu nedenle, "Fulica atra" ismi, sakarmekenin belirgin koyu renkli tüyleri ve aynı zamanda gagasının beyazlığı ve parlak görünümü ile ilişkilidir.

Gözlem Bilgileri

2023 yılının Eylül ayında Van'da bir su kenarında gözlemlenmiştir.

Alper Kaan Selçukoğlu