Otizmli Atalarımız, İnsan Evriminde Nasıl Bir Rol Oynadı?

Otizmli birini düşündüğünüzde, aklınıza ne geliyor? Doğuştan gelen, sanatsal bir yetenek veya olağanüstü bir hafıza gibi özel yeteneklere veya benzersiz becerilere sahip biri olabilir. Ayrıca mühendislik veya matematikte gelişmiş yetenekleri olan ya da ayrıntılara daha fazla odaklanan biri olabilir.

Tüm bunların nedeni, "otizm salgını" ile ilgili tüm olumsuz hikayelere rağmen, çoğumuzun, otizm spektrum koşullarına sahip kişilerin işyerlerine ve diğer yaşam alanlarına hem teknik ahem de sosyal anlamda bir dizi değerli ve eşsiz beceri/yetenek getirdiğinin farkında olmamızdır.^[1]

Ayrıca araştırmalar, otizm teşhisi konmamış çok sayıda insanın otistik özelliklere sahip olduğunu göstermiştir.^{[2], [3], [4]} İnsanların çoğuna resmi olarak teşhis konmamış olsa da, otizmle ilgili testleri yapacak olsalar otizmli oldukları ortaya çıkabilirdi. Bu insanlar, bu tür özelliklere sahip olduklarının farkında değillerdir. Herhangi bir mutsuzluktan şikayet etmiyorlardır ve sahip oldukları özelliklerinin çoğunun, genellikle kendilerine bir avantaj olduğunu hissetme eğilimindelerdir.

Otizmin Kökenleri

"Otizm spektrumu"ndan bahsettiğimizde kastettiğimiz şey budur:^[5] Hepimiz "biraz otistiğiz" – ve hepimiz, bu özellik spektrumunda bir yerlere uyuyoruz. Ve genetik araştırmalar yoluyla biliyoruz ki otizm ve otistik özellikler, uzun zamandır bizi biz yapan şeyin bir parçasıdır.^{[6], [7]}

Araştırmalar, bazı önemli otizm genlerinin, bizi bir "insan" yoluna götüren "yol ayrımı"ndan önce gelen, ortak bir maymun mirasının parçası olduğunu göstermiştir. Bu, eski maymun atalarımızın bugün yaşayan diğer maymunlardan ayrıldığı zamandı. Diğer otizm genleri, evrimsel açıdan daha yenidir - ancak buna rağmen 100.000 yıldan daha eskidirler.

Araştırmalar ayrıca otizmin çoğunlukla kalıtsal olduğunu göstermiştir.^[8] Otizm vakalarının üçte biri "genetik hataların" veya kendiliğinden meydana gelen mutasyonların rastgele görünümüne indirilebilse de, belirli ailelerde genellikle yüksek otizm oranları bulunmaktadır. Ve bu ailelerin çoğu için bu otizm süreci bazı avantajlar sağlayabilmektedir.

Bütün bunlar, otizmin bu nedenler ile bizimle birlikte olduğunu göstermektedir. Bu konuda yazılan güncel bir kitap olan Otizmin Prehistoryası ve aynı yazar ekibinden çıkan bir akademik makalenin gösterdiği gibi; otizmli atalar, benzersiz becerileri ve yetenekleri nedeniyle insan evrimi yoluyla sosyal gruplarında önemli bir rol oynamıştır.^{[9], [10]}

Antik Genler

Binlerce yıl geriye gidersek gördüğümüz şudur: Otistik özellikler sergileyen insanlar, toplumları tarafından kabul görmenin ötesinde, fazlasıyla saygı da görüyordu.

Otizmli birçok insan; olağanüstü hafıza becerilerine, görme, tat ve koku alanlarında yüksek algıya ve bazı bağlamlarda içgüdüsel davranışlar gibi doğal sistemlere dair gelişmiş bir anlayışa sahiptir. Ve bu becerilerin bazılarının bir topluluğa dahil edilmesi, uzmanlaşacak bireylerin yetişmesinde hayati bir rol oynayacaktır. Bu uzmanların, grubun tamamının hayatta kalması için hayati derecede önemli hale gelmesi çok muhtemeldir.

Ren geyiği çobanları hakkında yapılan bir antropoloji çalışmasında şunları vurgulanıyor:^[11]

Olağanüstü yaşlı büyükbaba, sürüdeki 2.600 hayvanın her birinin ebeveynliği, tıbbi geçmişi ve ruh halleri hakkında ayrıntılı bilgiye sahipti. İnsanlardan çok ren geyiğinin yanında kendini rahat hissediyordu ve çadırını her zaman herkesten ayrı bir yere kurar ve kendisi için yemek pişirirdi. Oğlu sürüyle çalıştı ve yazları kendi genç oğulları Zhenya ve genç Sergei de onlara yardım etti.

Sanatta Otistik Özellikler

Güney Fransa'daki Chauvet Mağarası'nda bulunan resimler gibi bazı mağara sanatlarında ve yetenekli otistik sanatçılar arasında paylaşılan özelliklerde daha fazla kanıt bulunabilir. Bu, dünyanın en iyi korunmuş figüratif mağara resimlerinden bazılarını içermektedir.

Resimler; istisnai bir gerçekçilik, olağanüstü hafıza becerileri, detaylara güçlü bir dikkat ile birlikte, bütünlerden ziyade parçalara odaklanmaktadır. Bu otistik özellikler, otizmli olmayan yetenekli sanatçılarda da bulunabilir; ancak yetenekli otistik sanatçılarda çok daha yaygındır.

Geçmişi Yeniden Yazma

Ancak ne yazık ki, güçlü kanıtlara rağmen, arkeoloji ve insanın kökeniyle ilgili anlatılar bu konuda geri kalmaktadır. İnsan kökenini yeniden yapılandırırken çeşitliliği neredeyse hiç gözetmedik. Araştırmacıların, genellikle evrimle ilişkilendirdiğimiz maymun benzeri bir formdan evrimleşen bir insan imajının ötesine geçmeleri uzun zaman aldı.

Kadınların evrimsel geçmişimizde kilit bir rol oynadığı bile nispeten yakın zamanda kabul edildi: Daha önceden yaılan evrim anlatıları, genelde hep erkeklerin rolüne odaklanma eğilimindeydi.^[12] Dolayısıyla, bazıları tarafından hâlâ "bozukluk" olarak görülen otizmin evrimsel geçmişe dâhil edilmesinin tartışmalı olarak görülmesi şaşırtıcı değildir.

Ve kuşkusuz, otizmin evrimsel tarihimize dâhil edilmesi ve aatalarımızın sanatını nasıl etkilemiş olması gerektiği konusundaki argümanların alay konusu olmasının nedeni budur.

Ancak bildiğimiz kadarıyla, otizmin insan kökenine ne getirdiğini yeniden değerlendirmenin zamanı gelmiştir. İrlanda'da otizm spektrum bozukluğunda uzmanlaşan ilk çocuk ve ergen psikiyatrisi profesörü Michael Fitzgerald, 2006'da bir röportajda açıkça şunları iddia etti:

Tüm insan evrimi, düşük miktarda otistik Aspergerliler ve otizmli insanlar tarafından yönlendirilmiştir. Onlar olmasaydı, insan ırkı hâlâ mağaralarda oturup birbirleriyle gevezelik ediyor olurdu.

Ve biz bu yazıyı sonlandırırken Fitzgerald kadar ileri gitmeyecek olsak da, insan topluluklarımızdaki o "otizm esintisi" olmaksızın muhtemelen bugün olduğumuz yerde olamayacağımızı kabul etmekte fayda görüyoruz.