Ortak ata nedir?

Ortak ata, Evrim Ağacı üzerinde alınacak herhangi iki veya daha fazla türün hepsinin soy hatlarının öncülü konumunda olan canlılardır. Bir diğer deyişle ortak ata, iki veya daha fazla canlının soy hatlarını geçmişe doğru takip ettiğimizde, bu soy hatlarının buluştuğu noktada yaşamış canlılardır.

Görselde zaman, kökten yukarı doğru akmaktadır. Zaman geçtikçe "ortak ata" konumundaki canlının popülasyonları çeşitli sebeplerle (mekanik, zamansal, davranışsal, gametik, coğrafi) izole olur. Bu izolasyon dolayısıyla aynı türe ait farklı popülasyonlar, birbirinden farklı seçilim baskıları altında kalırlar. Bu nedenle bu farklı popülasyonlarda, farklı özellikler ortaya çıkmaya başlar ve her nesilde birbirlerinden biraz daha farklılaşırlar. Nihayetinde aynı türe ait olan iki ayrı popülasyondan, iki ayrı canlı türü evrimleşir. Evrimsel süreçte yeni canlılar bu şekilde ortaya çıkarlar. Daha önemlisi, var olmuş, olan ve olacak olan her canlının mutlaka bir ortak atası bulunmaktadır.

Görselde dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, A ve C türlerinin ortak atasının, aynı zamanda B ve C'nin de ortak atası olmasıdır. Yani zamanda geriye gittikçe ulaştığımız ortak atalar, giderek artan sayıda modern canlı türünün atasıdırlar. Tıpkı soy hattımızda geriye gittikçe ulaştığımız dedelerimizin ve dedelerimizin dedelerinin ve onların dedelerinin giderek artan sayıda toruna sahip olmak zorunda olmaları gibi... 

Örneğin günümüzdeki modern insan türüyle (Homo sapiens), modern şempanze türlerini (Pan türleri) yaşayan başka hiçbir torunu yoktur. Ancak örneğin Neandertaller, Homo habilis veya diğer insansı türler de şempanzelerle olan bu ortak atamızın torunlarıdır; ancak bunlar yok olmuştur. Öte yandan yine aynı insan türüyle muz bitkisinin (Musa türleri) ortak atası 2 milyar yıl kadar önce yaşamış tek hücreli canlılardır. Ortak atasını aradığımız bu iki tür o kadar fazla birbirinden ayrışmıştır ve ortak ataları o kadar eski zamanda yaşamıştır ki; bu ortak atanın yüz binlerce torun türü olması kaçınılmazdır. Örneğin muz ile insanın ortak atası, aynı zamanda şempanze veya köpekbalıkları ile de muz bitkisinin ortak atasıdır. Bunun sebebi, evrimin zincirleme bir süreç değil, ağaç şeklinde dallanan bir süreç olmasıdır.