EVRİMSEL SADAKAT

Günümüzde en çok tartışılan konulardan birisi insan tek eşli mi yoksa çok eşli midir? Sosyokültürel olarak çok tartışılan bu konunun temeli evrimsel atalarımıza dayanmaktadır. Canlılar monogami (tek eşli) ya da poligami (çok eşli) olarak mı meydan geldi yoksa bunlara evrildi mi?

KUŞLARDA TEK EŞLİLİK

Monogami ya da tek eşlilik konusunda en çok türe sahip canlı grubu kuşlardır. Kuş türlerinin tahminen %90'dan fazlasının tek eşli olduğu bilinmektedir.

Fakat onlar arasında da kıskançlık, sadakatsizlik ve beraberlik dışı yavrulara sık rastlanır.

Monogaminin iki düzlemi vardır. “Sosyal monogami” bir arada duran erkek ve dişinin çiftleşmesini ve yavruların bakımını birlikte üstlenmesini içerir. Fakat bu eşlerin başkalarıyla da çiftleşmemesi anlamına gelmez. Bu durumda “sekste tek eşlilik” oldukça nadir görülür.

Araştırmacılar uzun zaman yavrulama mevsiminde kuşlar arasında gözlenen bağın tek eşle çiftleşmeye dayandığını sanıyordu. Fakat sonraki araştırmalar kuş yavrularının %75’inin farklı eşlerden olduğunu ortaya koydu.

Örneğin albatroslar her iki yılda bir denizden dönerek ömür boyu eşleştikleri partnerleri ile çiftleşirler. Fakat bu onların tek eşli olduğu anlamına gelmez. Albatros yavrularının %14-24’ünün dişi albatrosun ömür boyu sürdürdüğü beraberlikten olmadığı tahmin ediliyor.

Peki sadakatsizlik boyutu bu kadar büyükse kuşlar neden ömür boyu eş tutuyor? Bunun nedeni, yavruları birlikte besleyip hayatta kalma şanslarını artırmak.

MEMELİLERDE TEK EŞLİLİK

Memelilerde tek eşlilik ise genel olarak fizyolojik sebeplere dayanmaktadır. Çünkü memelilerde yavru bakımı emzirmeden dolayı ağırlıklı olarak dişidedir.

2013’te Cambridge Üniversitesi’nde 2500 memeli türü üzerinde yapılan bir araştırmada bazılarının neden tek eşli hale geldiği incelendi. Vardıkları sonuç şu oldu: Erkekler kendi türleri içindeki dişiler üzerinde hakimiyet kuramadıkları durumda ancak tek eşliliği seçiyordu.

Dişilerin uzaklara dağılmış olması halinde erkekler en azından buldukları bir dişiye spermlerini başarıyla aktarmak için monogamiyi seçmiş oluyor.

Memeliler içinde yer alan primatların %27’si sosyal monogami uyguluyor.

Maymunlar insana en yakın canlı türü. Bunların da kendi içinde alt türleri var ve çiftleşme bakımından her biri farklı bir özellik taşıyor.

Şebekler ömür boyu tek eşli iken, şempanzeler birçok dişi ve erkeğin olduğu topluluklar halinde yaşıyor ve rastgele çiftleşiyorlar. Gorillerde ise bir tek baskın erkeğin çok sayıda dişiyle çiftleşmesi söz konusu.

Her erkeğin bir tek dişiyle çiftleştiği canlılarda rekabet pek olmadığı için erkeklerin onları güçlü gösterecek boynuz, yele gibi uzantılara ihtiyacı olmuyor. Aynı canlının erkeği ile dişisi arasında büyüklük ve boynuz gibi görünüş farklılığının belirgin olduğu canlılarda tek eşlilik olması ihtimali az.

Örneğin tek eşli şebeklerde erkek ile dişi arasında bu tür farklar pek yoktur. Gorillerde ise erkek goril dişiden çok daha büyüktür.

Canlılarda monogaminin tercih edilmesinin sebebi yavrunun erkek tarafından öldürülmesini engellemektir. Çünkü bazı canlı türlerinde bu oldukça yaygındır. Erkekler, kendilerinden olmayan yavruları öldürür. Böylece rakip erkeklerin yavruları elimine edilmiş ve dişinin bir sonraki çiftleşmeye her zaman hazır olması sağlanmış olur. Erkek açısından bakacak olursak, yavrusu büyümemişse, öldürülmesine engel olmak için dişiyle arasında eş bağı kurması kendi lehinedir.

Uzmanlar şu sonuca vardı: Primatlarda tek eşliliği tetikleyen şey, yavruların baskın erkek tarafından öldürülmesine engel olma isteğidir.

PEKİ , İNSANLARDA DURUM NASIL?

Arthur Schopenhauer ,Aşkın Metafiziği kitabında bu durumu şöyle özetliyor:

Erkek kendisine yeterince kadın sunulduğu taktirde, kolayca yılda 100 çocuk meydana getirebilir; kadın ise istediği kadar çok erkeğe sahip olsun, ikiz ihtimalini hesaba katmazsak, yılda sadece bir çocuk meydana getirebilir. Bu nedenle erkeğin gözü hep başka kadınlardadır; kadın ise buna karşılık tek bir erkeğe sımsıkı sarılır çünkü doğa onu içgüdüleri gereği ve hiç düşünmeden, gelecekteki doğumun besleyicisini ve koruyucusunu yanında tutup korumaya sürükler. Bundan dolayı erkeğin eşine sadakati yapay; kadınınki ise doğaldır.

Sonuç olarak canlılarda temel olarak bakıldığında tek eşlilik gibi bir durum söz konusu değildir ancak çevresel faktörlere bağlı geçirdikleri evrim ve adaptasyonlar sonucu monogamiyi tercih etmeye başlayan türler mevcuttur. Bu tercihin ana sebebi oluşan yavruyu hayatta tutarak genlerinin yaşam döngüsünde devamlılığını sağlamaktır.

İnsana bakıldığında ise temelde biyolojik olarak tek eşli olduklarını söylemek çok doğru olmayacaktır ancak değişen ortam şartlarıyla beraber yavruyu koruyabilmek için tek eşliliğe evrilmişlerdir. Toplumsal normlar, sosyokültürel ortam ,dini görüş vb. göre erkek ve dişi bakımından bu tek eşlilik durumu değişmektedir.