Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu: Evren'e Daha Geniş Bir Bakış

Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu, kısaca Roman ya da RST, adını galaksilerin nasıl büyüdüğüyle ilgili anlayışımızı temellendiren ve “Hubble’ın Annesi” olarak bilinen Nancy Grace Roman’dan alan NASA’nın astrofizik gözlemevidir. Başta Wide Field InfraRed Survey Telescope (WFIRST) olarak geliştirilmekle birlikte 2020 yılında isim değişikliğine gidilmiştir. NASA’nın ilk kadın yöneticisi olan Nancy Grace’in onurlandırılması için WFIRST, Nancy Grace Roman Space Telescobe olarak değiştirilmiştir.

En geç 2027’de fırlatılmayı bekleyen ve fırlatıldıktan sonra Güneş-Dünya L2 yörüngesinde konumlanacak olan Roman’ın Hubble ile kıyaslandığında minimum 100 kat daha geniş görüş alanına sahip olması, gökyüzünü Hubble’dan 1000 kat daha hızlı taramasını sağlayacak. Özellikle Evren’in genişlemesinin hızlanması olgusunun altında yatan nedenleri de araştırması bekleniyor. Ayrıca Evren’i çok daha iyi anlamamızın anahtarları olan karanlık enerji ve karanlık maddeye de ışık tutacağı düşünülüyor.

Roman Uzay Teleskobu’nun Misyonu Nedir?

En geç 2027’de fırlatılacağı düşünülen Roman, yaklaşık 5 yıllık bir ömre sahip olacak. Roman’ın geniş bir görüş alanına sahip olması, Evren’le ilgili çeşitli sorularımıza cevap vermesini sağlayacak.

Halihazırda bilim dünyasında hâlâ cevaplanmayı bekleyen birçok soru var. Evren neden hızlanarak genişliyor? Galaksiler hangi zaman çizelgesinde oluşup büyüdü? Yıldızsız gezegenler ne ölçüde yaygın?

Roman, Samanyolu Galaksisi’nin en uzak köşelerine bakacak. Böylelikle yaklaşık 20 milyar kadar yıldıza bakacağı düşünülüyor.^[1] Peki bu, neden önemli? İncelenen yıldızlardan elde edilen veriler sayesinde ışıkların içinden geçtiği toz çok daha detaylı bir şekilde analiz edilebilecek. Galaksimizin yapısı ve yıldız oluşumu başta olmak üzere pek çok konu hakkındaki bilgilerimiz artacak. Ayrıca zayıf kütleçekimsel merceklenme kullanılarak Evren’deki madde dağılımı ve Evren’in büyüme hızı ölçülecek.

Roman Uzay Teleskobu’nun İlgi Çeken Teknolojik Özellikleri

Roman ile ilgili dikkat çeken durumlardan biri, sahip olduğu teknolojik özellikler. Bir teleskobun üst düzey bir teknolojiye sahip olması, Evren’i açıklamamız ve anlamlandırmamız noktasında çok önemli bir yere sahip. İlk olarak teleskop özelliklerine yakından bakalım.

Ayna ve Optik

• Birincil ayna fiziksel çapı 2,40 metre. Böylelikle teleskobun ışık toplama gücü ve çözünürlüğü artmış oluyor.
• Birincil aynanın etkinlik açıklık çapı: 2,36 metre. Roman’ın %98 oranında bir açıklığa sahip olduğu düşünülürse ışık kaybının minimum olacağını belirtmek mümkün. Özellikle yüksek kontrastlı ve net görüntüler elde edilerek karanlık madde haritaları çok daha kolay bir şekilde çıkarılacak gibi duruyor.
• Ayna sıcaklığı: 265 K (~ -8 °C). Teleskopta soğuk ayna, daha temiz kızılötesi sinyaller anlamına gelir. Roman’ın ayna sıcaklığı, uzak galaksilerin zayıf kızılötesi ışıklarını algılayabilir.
• Merkezi bulanıklık: %30,3. Geniş alanı tarayabileceği düşünülen Roman’ın çok özel optik sistem tasarımı, görüntüdeki ciddi kalite kayıplarının önüne geçebilir.
• Odak oranı: f/7.9. Aynanın çapına göre odak mesafesi 7,9 kat uzun. Peki bu ne anlama geliyor? Hem yüksek çözünürlüklü görüntüler elde etmeyi sağlayacağı gibi geniş alanın taranmasına da katkıda bulunacak.
• Eğim açısı: 54°-126°. Roman’ın Güneş’e göre eğilebileceği açı, Güneş’in zararlı ışınlarından teleskobu korumayı ve Evren’in farklı bölgelerini güvenli bir şekilde tarayabilmeyi ifade ediyor.
• İzin verilen yuvarlanma açısı aralığı: ±15°. Teleskobun kendi etrafındaki sağa ya da sola dönebilme açısını ifade eden izin verilen yuvarlanma açısı aralığı, Roman özelinde esnekçe hareket etmeyi olanaklı kılıyor.
• Sapma açısı: 0°-360°. Roman, L2 noktasında bulunacak. Dolayısıyla gökyüzünün büyük bir kısmını yıl boyunca gözlemleme kabiliyetine sahip.
• Sürüklenme: 8 milisaniye. Roman, düşük bir sürüklenme değerine sahip olduğundan hedefte kalma süresi oldukça yüksek. Bu durum, ölçüm hatalarının azaltılabilmesi anlamına geliyor.
• Jitter: 8 milisaniye. Teleskop kameralarının ne ölçüde sarsıldığını ifade eden jitter değeri Roman özelinde son derece düşük. Uzun pozlamalarda bile net görüntüler elde edilebilecek.^[2]

İki Önemli Bilimsel Araç

Roman’da temelde iki önemli bilimsel araç bulunuyor. Bunlardan ilki Geniş Alan Cihazı (WFI), diğeri ise Koronagraf Cihazı (CHI). Geniş Alan Cihazı, bir teleskobun merceğinden gökyüzünün ne kadarının görebildiğini ifade eder.^[3] Bir teleskopta görüş alanı genişse çevredeki gökyüzünün daha fazlasının görülebilir. Roman’a baktığımızda teleskobun Geniş Alan Cihazı’na sahip olduğunu, bu cihazın ana bilimsel gözlem aracı olduğunu belirtmek mümkün.

NASA

Geniş Alan Cihazı, tek seferde milyonlarca galaksi ve yıldızı görüntüleyebilmek açısından önemli. Roman’daki Geniş Alan Cihazı’nın teknik bileşenleri genel hatlarıyla şu şekilde:

• 1 özel görüntü filtresi
• 8 görüntü filtresi
• Düşük çözünürlüklü prizma

8 görüntü filtresi, farklı dalga boylarındaki ışığın süzülmesini sağlıyor. Neden önemli? Çünkü bu sayede yıldızlar ya da galaksilerin yoğunlaştıkları alanlar keşfedilebilir. Düşük çözünürlüklü prizma ise ışığı tayfa ayırır. Uzak gök cisimlerinin kırmızıya kayma miktarını ölçmeyi sağlar. Evren’de uzak gök cisimlerinin bizden ne kadar uzaklaştıklarını ölçebiliriz.

Roman’da bulunan diğer bilimsel araç ise Koronagraf Cihazı. Roman’da bulunan diğer bilimsel araç ise Koronagraf Cihazı. Çok parlak yıldızların dış katmanını görüntüleyebilmek adına geliştirilmiştir. Temelde güneş ışığını engeller.^[4] Roman’daki Koronagraf Cihazı’nın teknik özelliklerine baktığımızda doğrudan görüntüleme fotometrisi, düşük çözünürlüklü spektroskopi ve polarimetri yeteneği ön plana çıkıyor. Doğrudan görüntüleme fotometrisi sayesinde yıldızın ışığı engellemekte ve gezegenin ışığı doğrudan gözlemlenmektedir. Işığın kutuplanma biçimini ölçen polarimetri; bir gezegenin atmosferinde su damlacıkları ve bulut olup olmadığının ölçülmesini sağlar. Son olarak düşük çözünürlüklü spektroskopi, gezegenin yaydığı ışığı tayfa ayırır. Bir gezegenin atmosferinde hangi gazların bulunup bulunmadığı bu sayede anlaşılabilir.

Roman Uzak Teleskobu Güncellemeleri

Roman Uzay Teleskobu zaman içinde gelişmeye devam ediyor. NASA, teleskoba iki yeni güneş kalkanı kurdu. Alt Enstrüman Güneş Kalkanı olarak adlandırılan bu kalkanlar, kızılötesi cihazların Güneş’in ısı ve ışığından korunmasını sağlayacağı için son derece önemli. Çok daha basit anlatmak gerekirse bu kalkanlar, cildimizi Güneş’in zararlı ışınlarından korumamızı sağlayan güneş kremlerine benziyor.^[5]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bu güneş kalkanlarının her biri yaklaşık bir garaj kapısı boyutunda. 2,1x2,1 metre ve 7,6 santimetre kalınlığında. Çok özel bir tasarıma sahip olan kalkanların üst ve alt kısımlarında kredi kartı kalınlığında metal levhalar bulunuyor. Orta kısmında ise petek yapısında dev alüminyum yer alıyor.

Sonuç

Evren’i çok daha iyi gözlemleyebilmek, onu anlamamız için çok önemli. Gelişen teknoloji bize bu konuda yardımcı oluyor. Üst teknolojinin sunduğu ayrıcalıkların karşılığı olan Nancy Grace Roman Uzay Teleskobu, Evren’i anlama serüvenimizde çok özel bir keşif aracı. Yakın kızılötesi Geniş Alan Cihazı sayesinde Hubble Uzay Teleskobu’nun sahip olduğu kızılötesi kamerasından 200 kat büyük bir alanı tarayacak olan Roman; aynı zamanda karanlık enerji, öte gezegenler ve karanlık madde hakkındaki bilgilerimizi de arttıracak. Çünkü Roman sayesinde Evren’in gizemlerine göz kırpabileceğimizi ve daha uzak köşelere bakabileceğimizi düşünüyoruz.