Morötesi (Ultraviyole) Işın Nedir? Ne İşe Yarar?
Morötesi (UV) ışınlar, elektromanyetik spektrumun görünür bölgesindeki en küçük dalgaboyuna sahip olan mor renkten sonra başlamaktadır. Görünür bölgenin dışına çıktığı için insan gözüne görünmez olmasına rağmen, yabanarısı gibi böcekler tarafından görülebilirler. Bu durum, duyma aralığı insanlardan çok daha geniş olan köpeklerin bizim işitme menzilimizin hemen dışındaki bir ıslık sesini duymasına benzer. Sinek öldürücü (Bug zapper) olarak bildiğimiz lambalar da, özellikle yaz gecelerimizin baş belası olan sivrisinekleri bu şekilde çekerler.
1801'de, Johann Ritter görünür bölgenin mor ucunun ötesindeki olası bir dalga boyunun varlığını araştırmak için bir deney yapmıştır. Fotoğraf kağıdının mavi ışığa maruz kaldığında kırmızı ışıkta olduğundan daha hızlı bir şekilde siyahlaşacağını bilerek, kağıdın daha da yüksek enerjili bir ışıkta, daha hızlı siyahlaştığını gözlemlemiştir. Böylece morötesi ışınların varlığı ispatlanmıştır. Morötesi ışınların dalga boyları 100-400 nm arasındadır.
Güneş, ultraviyole radyasyonun tüm türlerinin kaynağıdır. UV-A, UV-B ve UV-C ultraviyole radyasyonun tam spektrumunu oluşturur. UV-C ışınları en yüksek enerjili dolayısıyla en zararlı olanlardır ancak, neredeyse tamamen atmosferimiz tarafından soğurulmaktadır. UV-B ışınları güneş yanığına neden olan yine zararlı ışınlardır ki uzun süre maruz kalınması canlılarda DNA ve diğer hücresel hasar riskini artırır.
Birkaç saat güneşe maruz kalan bir kişide meydana gelebilen güneş yanığı, UV ışınlarını soğurmak ve ısı olarak dağıtmak için deride toplanan melanin pigmentinin sonucudur. Güneş kremi, özellikle açık renkli ciltlerde UV ışınlarına karşı gerekli bir önlemdir. Çünkü UV-A ve UV-B ışınlarını soğurabilecek koruyucu bir tabaka sağlar. Güneş ışığına korunmadan uzun süre maruz kalması durumunda, bir kişinin cilt kanseri ve diğer tehlikeli hücresel rahatsızlık riski büyük ölçüde artar. Bununla birlikte gözler de UV-A ve UV-B ışınlarını engellemek için tasarlanmış güneş gözlüğü takarak korunmalıdır. Aksi takdirde photokeratitis (kar körlüğü olarak bilinir) gibi kısa süreli etkiler ya da direk görme kaybına yol açabilen katarakt gibi uzun süreli etkiler ortaya çıkabilir.
Dünyanın atmosferi yüksek enerjili morötesi ışınımın çoğunu emdiği için bilim insanları, Güneş’ten ve diğer astronomik cisimlerden gelen UV radyasyonu algılamak için Dünya’nın yörüngesindeki uydulardan gelen verileri kullanırlar. Yıldız oluşumunu morötesi dalga boyunda inceleyebilirler. Çünkü genç yıldızlar ışıklarının çoğunu bu dalga boylarında verirler. NASA’nın Galaxy Evolution Explorer (GALEX) uzay aracından alınan yukarıdaki görüntü, M81 gökadasının sarmal kollarındaki yeni genç yıldızları ortaya koymaktadır.
Atmosferin üst katmanlarındaki kimyasal süreçler, Güneş’in zararlı UV radyasyonunun çoğundan bizi koruyan atmosferik ozon miktarını etkileyebilir. Atmosferik ozon incelmesi ile meydana gelen bir delik Güney Kutbu üzerinde genişlemektedir. Ozon tabakasındaki bu delik, bazen Güney Amerika’nın yüksek nüfuslu bölgelerine uzanır ve zararlı morötesi ışınlarının seviyesini artırır.
NASA’nın Aura uydusunda bulunan Ozon İzleme Cihazı’ndan elde edilebilen (OMI) bu tip görüntüler, atmosferik ozon miktarını göstermektedir ve bu renk haritasında mavi ve mor bölgeler ozon tabakasının çok inceldiği yerleri göstermektedir. Bu veriler, Dünya yüzeyine ulaşan morötesi radyasyon miktarınının tahmin edilmesini ve halk sağlığı bilinci için yüksek UV-indeksi içeren günlere dair uyarıların yapılmasını sağlar.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git- 7
- 4
- 3
- 2
- 2
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- NASA. Ultraviolet Waves. Alındığı Tarih: 1 Aralık 2022. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
- T. J. Seppala. The Big Picture: Ultraviolet Strands Form This Celestial Tapestry. Alındığı Tarih: 1 Aralık 2022. Alındığı Yer: Engadget | Arşiv Bağlantısı
- Stanford Solar Center. Uv Light. Alındığı Tarih: 1 Aralık 2022. Alındığı Yer: Stanford Solar Center | Arşiv Bağlantısı
- R. A. Tan. Moderate Sun Exposure Boosts Vitamin D, Not Skin Cancer Risk, Experts Say. (29 Aralık 2014). Alındığı Tarih: 1 Aralık 2022. Alındığı Yer: Melanoma News Today | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 05/11/2024 10:58:50 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/13465
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.