Kuzey Amerika Damla Damla Dünya'nın Mantosuna Akıyor!
Popular Science
Şu anda, Kuzey Amerika kıtasının alt kısmı Dünya'nın erimiş mantosuna doğru damla damla akıyor. Texas Üniversitesi'nden araştırmacılar, Nature Geoscience dergisinde yayınladıkları makalede kraton incelmesi adı verilen bu jeolojik olayın ilk gerçek zamanlı olarak incelenmesi olabileceğini belirtiyor.[1]
Kratonlar, gezegenin kıtalarının bir kısmını oluşturan eski ve devasa kaya kütleleridir. Genellikle milyarlarca yıl boyunca sabit kalsalar da bazen jeolojik hareketler, bu kaya katmanlarının "kratonik incelme" veya "kratonik damlama" yoluyla yok olmasına neden olabiliyor. Bu olayın belgelenmiş bir örneğinin, milyonlarca yıl önce Kuzey Çin Kratonu'nun en derin kök katmanında yaşandığı biliniyor olsa da bilim insanları, şimdiye kadar bu süreci anlık olarak gözlemleyememişti.
Texas Üniversitesi yerbilimcilerinden Junlin Hua ve meslektaşları, Dünya'nın derin mantosu ile daha ince litosferi arasındaki sınırda garip bir davranış fark etti. Çin Bilim ve Teknoloji Üniversitesi'nde profesör olan ve bu çalışmanın yazarlarından biri olan Hua şu ifadeleri kullanıyor:
Kratonun altında bir şeyler olabileceğini gözlemledik. Şanslıyız ki, bu incelmeye neyin sebep olduğuna dair yeni bir fikrimiz de var.
Tomografi modellemesi, Pasifik Okyanusu'nun büyük bir kısmının altında yer alan Farallon Levhasının okyanusal bir tektonik levhanın suçlu olabileceğini gösteriyor. İlk kez 1990'larda çalışmanın eş yazarı Stephen Grand tarafından sismik olarak görüntülenen Farallon Plakası, son 200 milyon yılını Kuzey Amerika'nın altına dalmakla geçirdi. Bu levha kratonun yaklaşık 600 km uzağında olmasına rağmen mantodan gelen malzeme akışını kratonun altını eriten bir yola yönlendiriyor gibi görünüyor. Bu durum, kratonun daha büyük tabanını zayıflatan bazı uçucu maddelerin serbest kalmasına da yol açıyor olabilir. Hua durumu şöyle özetliyor:
Çok geniş bir alan biraz incelme yaşıyor.
Bu teoriyi test etmek için Hua ve ekibi, bilgisayar modellerini Farallon Levhası'nı ekleyerek ve çıkararak çalıştırdı. Levha modele eklendiğinde kraton damlamaya başladı. Levha çıkarıldığında ise damlama tamamen durdu. Çalışmanın eş yazarı ve gezegen bilimleri profesörü Thorsten Becker şunları söylüyor:
Modele bakarsınız bu gerçek mi, verileri fazla mı abartıyoruz, yoksa bize Dünya hakkında yeni bir şey mi anlatıyor diye sorarsınız. Ama birçok yerde bu damlaların gelip gittiğini görmek, bunun gerçekten bir şey olduğunu gösteriyor.
Becker bu tür keşiflerin, gezegen bilimcilerin Dünya'nın evrimsel geçmişini daha iyi anlamasına nasıl yardımcı olduğunu vurgulayarak şunları söylüyor:
Bu keşifler kıtaların nasıl oluştuğunu, nasıl parçalandığını ve Dünya'ya nasıl geri döndüğünü anlamamıza yardımcı oluyor.
Damlama öncelikle ABD'nin orta batısında yoğunlaşmış gibi görünse de bu, Topeka veya Cleveland gibi yerlerde yaşayanların endişelenmesi gerektiği anlamına gelmiyor. Kratonik damlama gibi süreçler, tektonik aktiviteyi milyonlarca yıl boyunca etkiliyor. Üstelik, bu tür olaylar genelde Farallon Levhası'nın kalıntıları mantoya daha derine batıp Kuzey Amerika kratonunu etkilemeyi bıraktığında sona eriyor.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
3
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ J. Hua, et al. (2025). Seismic Full-Waveform Tomography Of Active Cratonic Thinning Beneath North America Consistent With Slab-Induced Dripping. Nature Geoscience, sf: 358-364. doi: 10.1038/s41561-025-01671-x. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 15/05/2025 09:10:43 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/20447
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
