Koronavirüs Aşılarının Etkinliği Azalıyor mu? Verileri Nasıl Değerlendirmeliyiz?

Koronavirüs aşılarının yaygın kullanıma başlanmasının üzerinden 9 aya yakın süre geçti. Bu süre içerisinde aşılarla ilgili çok fazla veri edinmiş olsak da hala aşıların ne kadar etkili olduğu ve koruyuculuklarının ne kadar süreceğine dair kafa karıştırıcı çıkarımlar yapılabiliyor. Bunun temel sebeplerinden bir tanesi aşıların vücuttaki etkileri ve koruyuculuklarına dair yanlış beklentiler.

Koronavirüse karşı geliştirilen aşıların temel amacı hastalığın hafif geçirilmesini sağlamak. Aşılar virüse maruz kaldıktan sonra bağışıklık sistemini devreye sokarak öncelikle virüsün o anda vücuda yayılmasını engeller. Eğer enfeksiyon ilerlerse bellek bağışıklık hücrelerinin tetiklenmesi ile virüsün akciğerlerde hastalığa yol açmasını önler. Bu sebeple aşıların etkinliğini aşılı kişilerde gözlemlenen pozitif test sayıları ile değil hastalık ve ölüm sayılarını azaltması üzerinden değerlendirmek gerekiyor.

Aşılı Hastaların Sayısının Artması Normal ve Beklendik!

Son zamanlarda artış gösteren önemli kaygılardan birisi hastanede yatan aşılı hasta sayılarındaki yükseliş. Türk Yoğun Bakım Derneği'nin geçtiğimiz günlerde yaptığı çalışmada yoğun bakımda yatan 921 hastanın aşı durumlarına bakıldı ve sonuçlar hastaların %51,4'ünün aşısız, %39,4'ünün ise iki doz Sinovac uygulanmış bireyler olduğu gösterdi. Yine benzer bir şekilde il sağlık müdürlüklerinden hastaneye yatan aşılı birey sayısının gittikçe yükseldiği yönünde açıklamalar yapılıyor.

Peki bu veriler üzerinden artık iki doz aşının etkin olmadığı ya da aşıların etkinliğinin azaldığı yönünde bir çıkarım yapmak mümkün mü? Hayır!

Birincisi, toplumda ne kadar çok birey aşılanırsa hastaneye yatan aşılı kişi sayısı da doğal olarak artıyor: Aşılar ne kadar etkili olursa olsun, toplumdaki herkesin aşılandığı bir senaryoda hastaneye yatan bireylerin de hepsi aşılı olacaktır. Temel oran yanılgısı denen bu olguyu buradaki yazımızda anlatmıştık.

İkinci olarak aşılar hastaneye yatma riskini büyük oranda (10 kat kadar) azaltsa da en fazla aşılanan gruplar 60 yaş üstü ve bağışıklığı baskılanmış riskli gruplar. Bu yüzden aşılama sonrasında bile bu kişilerde hastaneye yatma riskinin yüksek olduğunu görmek şaşırtıcı değil. Yine de aşılamanın olmadığı duruma göre bu gruptaki bireyler hala önemli ölçüde korunmuş oluyor.

Son olarak hastaneye yatan bireyler dışında toplumda enfekte olup aşının etkisi ile hastaneye yatmayan birçok birey var. Bu sebeple, sadece hastane verilerine bakarak aşıların etkinliğinin azaldığı çıkarımını yapmak hatalı bir yaklaşım.

Aşı etkinliği çalışmaları, ancak aşılı ve aşısız bireylerin enfeksiyon sonrasında hastalanma ve hastaneye yatma riskinin karşılaştırılması ile anlaşılabilir.

Aşılar Beklendiği Gibi Çalışıyor!

9 Ağustos Perşembe günü İngiltere Halk Sağlığı Kurumu (Public Health England) tarafından yayımlanan veriler bize, bu tarz kıyaslamaların nasıl yapılması gerektiği hakkında değerli bilgiler sunuyor.

Bu yayında ölüm oranlarına bakıldığında iki doz aşılı kişilerin aşılanmamış kişilere göre ölüm riskinin 5-10 kat daha az olduğunu, hastaneye yatma oranının da aynı şekilde azaldığını görüyoruz.

Fakat enfeksiyon düzeylerine baktığımızda birçok grupta iki doz aşılı kişiler ve aşısızlar arasında çok fazla fark olmadığı gözlemleniyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ancak bunun sebebi yeni varyantların aşıyı etkisiz kılması değil, daha hızlı yayılan varyantlar sebebiyle aşılı olan kişiler arasında da enfeksiyon sayılarının artış göstermesi.

Özellikle gerçek hayat verileri klinik araştırmalar gibi kontrollü bir ortamda elde edilmediği için, bu verilerin daha dikkatli analiz edilmesi ve yorumlanması gerekiyor.

Özetle bu veriler bize, yeni ve daha bulaştırıcı delta varyantıyla aşıların etkinliğinin yok olduğu ve işe yaramamaya başladıklarını göstermiyor. Daha ziyade yüksek riskli grupların daha yüksek oranda aşılandığı ve aşılanma oranları arttıkça hastaneye yatan aşılı kişilerin oranın da yükseldiğini gösteriyor. Hatta mevcut veriler delta varyantına karşı aşıların etkinliğinin yüksek oranda korunduğunu yönünde.

Bu veriler Şili'de gama varyantının yaygın olduğu döneme ait ve gama varyantı deltaya göre aşıya daha dirençli olmasına rağmen bu sonuçların alınması oldukça rahatlatıcı.

Aşı Etkinliği Zamanla Azalsa Bile Bu, Şu Anda Endişe Verici Değil!

Aşı etkinliğinin zamanla azalıp azalmadığı da tartışma konularından bir tanesi.

Aşıların yaptığı etki, vücutta sürekli hazır miktarda belli bir antikorun bulunması değil, gerektiği durumda bu antikorları üretecek hafıza hücrelerini yetiştirmesi. Bu hafıza hücreleri de virüsle temas sonrasında devreye girerek bu antikorların üretimini tetikleyerek hastalığı ve diğer olumsuz sonuçları engelliyor. Ve bu bellek hücrelerinin uzun süre, aylar hatta yıllar boyunca etkinliğini sürdüreceği ve yeni oluşabilecek varyantlara karşı etkinliğini koruduğu gözlemleniyor. 2003'te SARS geçiren hastaların kanlarından alınan örneklerde halen bellek hücrelerinin gözlemlenmesi bunun önemli bir örneği.

Bu yüzden kandaki nötralize edici antikor değerleri dikkate alındığında aşının enfeksiyona karşı etkisinin zamanla düştüğü düşünülebilir fakat kandaki antikor miktarının koruyuculukla birebir eşleştirmek mümkün değil.

Veriler özellikle 65 yaşın üzerinde ve bağışıklığı baskılanmış hastalarda enfeksiyona karşı koruyuculuğun daha hızlı düştüğünü ve hafıza hücrelerinin uzun süre yüksek seviyede kalmadığını gösteriyor. O sebeple bu gruplarda 3. doza ihtiyaç duyulsa da toplumun büyük çoğunluğunda buna ihtiyaç duyulmuyor.

2 doz aşılanma seviyesinin hala düşük olduğu göz önüne alınırsa, asıl önemli olan daha fazla bireye 2 doz aşı ulaştırılması çünkü aşısız bireylerde enfeksiyonun yayılması artan ölüm sayılarının ve varyant oluşumunun en önemli sebeplerinden.

Veriler Şeffaf Değil!

Son olarak aşıların etkinliği ile ilgili kafa karışıklığının esas sebeplerinden bir tanesi de verilerin şeffaf bir şekilde açıklanmaması.

Toplam aşılanma sayılarının yanında hangi yaş gruplarında hangi aşıların ne oranda uygulandığı ve bu gruplarda hastalanma ve hastaneye yatış ile ilgili verilerin güncel bir şekilde açıklanması oldukça önemli. Bu gerçekleşmediği zaman, bireyler ve gruplar kendi gözlemleri üzerinden aşıların etkinliği ile ilgili yanlış varsayımlarda bulunabiliyor.

Tüm bunları dikkate aldığımızda aşıların etkinliği ile ilgili çıkarımlarımızı ve bakış açımızı daha farklı ölçülerle değerlendirmemiz gerektiği oldukça açık. Dikkatli yapılmayan yorumlar maalesef fayda sağlamaktan ziyade aşı tereddüdünü ve karşıtlığını arttırmaya yarayacaktır.