Kişilik Özellikleri Depresyonun Yaşanma Biçimini Nasıl Etkiliyor?

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre 280 milyondan fazla insan depresyonla birlikte hayatına devam ediyor. İnsanlar bu durumu çok farklı şekillerde deneyimliyor hatta bazıları semptomlarla başa çıkma konusunda diğerlerine göre daha iyi bir durumda olabiliyor.

2024 yılında Clinical Psychological Science dergisinde yayınlanan bir çalışmada, Temple Üniversitesi'nden Thomas Olino ve ekibi, bireyin kişiliğinin depresyona yönelik yaşadığı deneyimi etkileyip etkilemediğini araştırdı.^[1] Patoplastik model olarak adlandırılan bu teori, bireylerin kendilerine özgü kişilik özelliklerinin psikopatolojilerini yönetme şeklini etkileyebileceğini öne sürüyor. Bu modele göre örneğin, depresyonu olan dışadönük bireylerin enerji seviyeleri, içe dönük depresif bireylere kıyasla daha yüksek olabilir. Olino, bir röportajda bu teorinin on yıllardır ilgisini çektiğini belirtiyor:

Benim için bu makale üzerinde çalışmak oldukça keyifliydi çünkü teori gerçekten araştırmaya yön veriyordu.

Depresyon ve kişilik arasındaki ilişkiyi inceleyen önceki çalışmalar, depresyonun kişiliği değiştirebileceğini veya kişilik tipinin belirli depresyon semptomları geliştirme olasılığını artırabileceğini ortaya koyuyor.^{[2], [3]}

Ancak patoplasti modelini depresyon semptomlarıyla ilişkilendiren çalışmaların önünde verilerin standartlaştırılması gibi zorluklar bulunuyor. Olino bu nedenle bu modeli özel olarak inceleyen araştırmaların sayısı daha az olduğunu söylüyor. Olino şöyle anlatıyor:

Bu hipotezi test etmek için gereken metodolojik araçlar uzun süredir eksikti. Bu hipotezi değerlendirmek için gerekli testler genellikle bir ikili tahmin değişkeni gerektirir. İkili tahmin değişkeni, yalnızca iki olası sonuç verebilen doğru-yanlış soruları gibi bir değişkendir.

Bu tür değişkenler daha kolay incelenebilir çünkü ürettikleri veriler kendiliğinden belirli kategorilere ayrılır. Ancak kişiliği araştırırken, tüm değişkenleri iki basit kategoriye ayırmak mümkün değildir, bu da konuyu incelemeyi daha zor hale getirir.

Bu zorluğun üstesinden gelmek için araştırmacılar modere edilmiş doğrusal olmayan faktör analizi kullandı. Bu yöntem, farklı özelliklere sahip geniş gruplardaki kalıpları tespit edebiliyor. Beş ayrı örneklem grubundan kişilik ve depresyon semptomlarını ölçen verileri analizlerine dahil ettiler. Katılımcılar, geç ergenlik döneminden yaşlılığa kadar geniş bir yaş aralığında olup ABD genelinde farklı bölgelerde bulunuyordu.

Ekip, bazı örneklemlerde kişiliği Büyük Beşli Modeli'ne göre değerlendirdi. Bu model, bireyin kişiliğini nevrotiklik, dışadönüklük, deneyime açıklık, uyumluluk ve sorumluluk düzeylerine göre sınıflandırır. Diğer bazı örneklemlerde ise kişilik, Büyük Üçlü Modeli'ne göre değerlendirildi. Bu model, kişiliği olumsuz duygusallık, olumlu duygusallık ve kısıtlama düzeylerine göre ayırır. Bu bağlamda kısıtlama, özkontrol ve disiplinin bir ölçütü olarak düşünülebilir.

Araştırmacılar, yüksek olumsuz duygusallık/nevrotiklik seviyesine sahip bireylerde düşük ruh hali, üzüntü ve enerji eksikliği gibi semptomların daha şiddetli olacağını öngördü. Buna karşılık, yüksek olumlu duygusallık/dışadönüklük seviyesi olanlarda bu semptomların daha hafif seyredeceği öne sürdüler.

Çalışma ekibi, bireysel örneklemlerde kişilik ile depresyon semptomları arasında bazı bağlantılar tespit etmiş olsa da genel olarak patoplastik modelin geçerliliğini destekleyecek güçlü kanıtlar elde edemedi. Olino'ya göre bu bulgu, yeni bir odak noktası oluşturabilir.

Bulgular, farklı kişilik modellerinin ve depresyon semptomlarının nasıl etkileşime girdiğini anlamaya yardımcı olabilir. Kişiliğin bir bireyin bir bozukluğu nasıl deneyimlediğini nasıl etkilediğini anlamak, doktorların gelecekte bu bozuklukla yaşayan insanları desteklemek için daha iyi araçlar geliştirmesini sağlayabilir. Olino, şöyle bitiriyor:

Sonraki çalışmalarda hangi semptomların belirli semptomları tetikleyebileceğini daha iyi anlamamıza olanak tanıyacak daha dinamik faktörler incelenebilir. Dinamik faktörlerin incelenmesi, belirli semptomları tetikleyen unsurları daha iyi anlamamızı sağlayarak daha nokta atışı ve doğrudan bireye dönük tedavilere kapı aralayabilir.