Gri balıkçıl (Ardea cinerea)

Gri balıkçıl (Ardea cinerea), Balıkçılgiller (Ardeidae) familyasında sınıflandırılan Ardea cinsinin bir türüdür. Bireyler arasında değişkenlik gösteriyor olsa da yetişkinler ortalama 1 metre yüksekliğinde olup ağırlıkları da 2 kilogramı bulabilir. Gözlerinden başlarındaki tepeye kadar uzanan geniş siyah bir şeriti ile beraber beyaz bir başları ve boyunları vardır. Bunlar haricinde gövdesinin geri kalan kısımları gri tonlarında dağılmıştır. Halk arasında ona gri balıkçıl denmesinin sebebi de bu yoğun gri tüylerdir. Gözleri genelde sarı tonlarında olur. Bunun dışında bacakları kahverengi ve gagaları da turuncudur.^[1]

Bu türler ilkbahar aylarında koloni haline gelir ürerler. Yuvalarını genellikle ağaçların yüksek noktalarına yaparlar. Dişiler aşağı yukarı 3 ila 5 arasında mavimsi yeşil renkte yumurtalar bırakır. İki ebeveyn de dönüşümlü olarak 25 gün kuluçkaya yatar. Bu sürenin sonunda yumurtadan çıkan yavrular 7-8 hafta ebeveynleri tarafından beslenir ve ardından yuvayı terkederler.^[1]

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Balıkçılların evrimsel tarihteki konumu uzun araştırmalar sonucu ortaya çıkarılmıştır. Bu hayvanların antik atalarına ait en eskiye tarihlenen fosiller 60 milyon yıl öncesine aittir. Günümüzde yaşamakta olan ve gri balıkçılı da içeren cins olan Ardea gibi modern türler ise fosil kaydında yaklaşık 7 milyon yıl önce Miyosen Dönem'de karşımıza çıkmaktadır.^[2]

Ardea cinsi, gri balıkçıl dışında pek çok türü de içinde barındırır. Bunlardan en bilinenlere; büyük ak balıkçıl (Ardea alba), erguvani balıkçıl (Ardea purpurea) ve büyük mavi balıkçıl (Ardea herodias) örnek verilebilir. Gri balıkçıllar da bu türlerle birlikte Ardeidae familyasının altında tipik balıkçılgiller olarak da geçen Ardeinae alt familyasında bulunur.

Gri balıkçıl ilk olarak İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus tarafından 1758 yılında Systema Naturae kitabının 10. baskısında tanımlandı.^[3] Onu Ardea cinsine, sığır ak balıkçıl ve büyük ak balıkçıl ile ilişkilendirdi. Bilimsel adı, "balıkçıl" anlamına gelen Latince ardea ve "kül grisi" anlamına gelen cinereus kelimelerinden türetilmiştir. Gri balıkçılın yaşamakta olan 4 alt türü mevcuttur. Bunlar A. c. cinerea, A. c. jouyi, A. c firasa, A. c. monicae'dir. Bazı bilim insanları alt türlerinden biri olan A. c. monicae'yi ayrı bir tür olarak değerlendiriyor. Ancak farklı filogenetik araştırmalar şimdilik onun bir gri balıkçıl olduğunu gösteriyor.^[4]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Gri balıkçıllar, Avrasya'nın neredeyse tamamında, Kuzey Afrika'da ve çevre adalarda çok yaygın bir türdür. Çoğunlukla yerleşik bir tür olsalar da Avrupa'nın kuzey kesimlerinde yaşayanlar havaların soğumaya başlaması ile daha güneye doğru göç eder. bazıları Orta ve Güney Avrupa'da kalır, diğerleri ise Sahra Çölü'nün güneyindeki Afrika'ya doğru seyahat eder.^[5] Gri balıkçılın Karayipler, Bermuda, İzlanda, Grönland, Aleut Adaları ve Newfoundland'da da görüldüğü olduğu biliniyor. Ancak bunlar ya yolunu kaybetmiş ya da bilinçli olarak bölgeye getirilen bireylerdir.^[6]

Bu kuş, menzili içerisinde, besinini sağlayabilecek uygun sulak habitatın olduğu her yerde bulunabilir. En çok ovalarda yaygın olmasına rağmen, göllerde, nehirlerde, bataklıklarda, göletlerde, su basmış alanlarda, kıyı lagünlerinde, haliçlerde ve deniz kıyısında da görülür. Bazen meralarda sudan uzakta yiyecek ararlar. Kurak alanlarda ise böcek ve kertenkele gibi canlıları yedikleri de gözlemlenmiştir.

Poyraz Sinangil

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Gri balıkçılın bilinen 4 alt türü vardır. Bu alt türlerin hepsi de IUCN Kırmızı Liste'nin 2019 verilerine göre “Düşük Riskli (LC)” statüsündedir. Dünya çapındaki popülasyonlarının net sayısı bilinmese de 790 bin ile 3 milyon arası olduğu tahmin edilmiştir. Yani türünün tehlike altında olduğu söylenemez.^[1]

Davranış ve Etoloji

Gri balıkçıl, uzun boynu S şeklinde geri çekilerek yavaş bir uçuşa sahiptir. Bu balıkçılları, leylekler ve turnalardan ayıran en net özelliklerden biridir. Yavaş kanat vuruşlarıyla uçar ve bazen kısa mesafeler boyunca süzülür. Leylekler kadar sık olmsa da bazen yükseklerde uçarak daireler çizer. Keskin hava manevraları yapabilir veya yere yakın uçabilirler. Genellikle ağaçlara tünerler, ancak yerde çok fazla zaman harcarlar, uzun adımlarla yürürler ve uzun süre dik bir duruşla, genellikle tek ayak üzerinde hareketsiz dururlar.^[5]

Poyraz Sinangil

Diyet ve Metabolizma

Gri balıkçıllar, su ekosistemlerinin en üst yırtıcıları arasındadır. Uzun gagaları, balıklar, su yılanları ve kurbağa gibi amfibileri avlamak için evrimleşmiştir. Zaten diyetinin büyük bir çoğunluğunu küçük balıklar oluşturmaktadır. Ayrıca ördek yavrusu gibi yavru veya küçük kuşları yakalayıp öldürüldüğü de gözlemlenmiştir. Tavşanlar, gelincikler ve su fareleri de ara sıra bu kuşun tercih edebileceği avlar arasındadır. Bu kuşların boğazları göründüğünden daha esnek olabilir. Çok rastlanılan bir olay olmasa da olsa 600 gramdan ağır balıkları yuttukları rapor edilmiştir.

Sığ tatlı sularda veya deniz kenarlarında uzun süreler sabit durarak avının onlara gelmesini beklerler. Alternatif olarak, vücudu dinlenme durumuna göre daha az dik ve boynu "S" şeklinde kavisli olarak suda yavaş ve gizlice hareket eder. Daha sonra boynunu dikleştirip gagasıyla çok hızlı bir şekilde avına vurabilir.^[5] Diğer tüm modern kuş gibi gri balıkçılların da ağızlarında dişleri bulunmamaktadır. Bu sebepten dolayı da çiğneyemezler ve avladıkları tüm canlıları bütün olarak yutarlar.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Balıkçıllar, insanlara tarih boyunca hep asil ve zarif hayvanlar olarak görünmüştür. Bu yüzdendir ki değişik kültürlerde farklı balıkçıl motiflerine rastlamak mümkündür.

Eski Mısır tanrılarından olan Bennu, Yeni Krallık sanat eserlerinde bir balıkçıl olarak tasvir edilmiştir.^[7] Antik Roma'da leylekler, baykuşlar ve kuzgunlarla birlikte balıkçılların da sesleri ile kehanet getiren, kehanet kuşları olduklarına inanılıyordu.^[8]

Bu kuşlar zaman zaman insanların menüsüne de girdi. Kızartılmış balıkçıl, bir zamanlar Britanya'da devlet ziyafetleri gibi özel günler için hazırlanan bir yemekti. George Neville'in 1465 yılında York Başpiskoposu olarak atanmasının ardından yapılan ziyafette misafirlere yaklaşık 400 balıkçıl servis edilmiştir. 1896'da Romney Bataklığı'nda hâlâ yavru kuşlar vurulup yeniyordu.^[9]

Gözlem Bilgileri

Gri balıkçılı 2023 yaz ayları boyunca İstanbul, Başakşehir ve Balıkesir, Burhaniye'de gözlemledik ve kaydettik. Sony Nex-5 fotoğraf makinesi ile birlikte 55-210 mm'lik lens kullanıldı. Gözlem yaptığımız tarihlerde hava genel olarak güneşli ve nemliydi. Bu hayvanlar sulak alanlarda yaşadıklarından ve insanlara karşı biraz ürkek davranışlar sergilemelerinden dolayı Balıkesir'de istediğimiz görüntüleri elde edemedik. İstanbul, Başakşehir ilçesinde yer alan Gölet Park'ında nispeten daha az ürkek bir bireyle karşılaştık ve istediğimiz görüntüleri hem fotoğraf hem video olarak burada elde edebildik.