Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Gözlenebilir Evrenin En Büyük Kara Deliklerinden Olan OJ 287, Kara Delik Kategorizasyonu Hakkında Bize Neler Öğretir?

Gözlenebilir Evrenin En Büyük Kara Deliklerinden Olan OJ 287, Kara Delik Kategorizasyonu Hakkında Bize Neler Öğretir?
4 dakika
12,880
Evrim Ağacı Akademi: Kara Delikler Yazı Dizisi

Bu yazı, Kara Delikler yazı dizisinin 37. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Kara Delik Nedir? Kara Delik Nasıl Oluşur?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Kara delikler, sahip oldukları 3 özelliğe göre sınıflandırılırlar: kütlesi, açısal momentumu ve polaritesi. Bir kara deliğin kütlesi her zaman sıfırdan büyüktür. Diğer parametrelerin sıfır ya da sıfırdan büyük olmasına da bakarak kara delikler sınıflandırılırlar. 

Elektriksel yükü ve açısal momentumu sıfır olan kara deliklere "Schwarzschild kara deliği", elektriksel yükü sıfır olmayıp açısal momentumu sıfır olan kara deliklere ise "Reissner-Nordström Kara Deliği" denir. Bilinen hiçbir süreç böyle sürekli bir elektriksel yük içeren sıkışmış bir cisim üretmek olanağı vermediğinden, bu tür kara delikler varsa bile, pek ilgi olanağı olmamaktalar. Çünkü elektriksel yük, karadeliğin çevresinden alacağı zıt elektrik yüklerinin emilmesiyle zaten zamanla dağılabilir. Sonuç olarak, "Reissner-Nordström kara deliği" doğada mevcut olma olasılığı pek olmayan matematiksel bir cisimdir. Aynı şekilde ‘’Kerr-Newman kara deliği’’ türü denir. Bu türe de var olma olasılığı çok zayıf olduğundan pek ilgi gösterilmemektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Konumuz olan türe gelirsek... Eğer kara deliğin bir açısal momentumu olursa (kendi ekseni etrafında dönüyorsa) ve elektriksel yükü olmazsa, Interstellar'dan da gördüğünüz türde ''Kerr Kara Deliği'' olur. Kara deliğin yörüngesine giren cisim büyük bir hızla içeri çekilir ama içeri çekilmenin yanında, kazandığı hız yüzünden aynı zamanda kaçmaya çalışır. Dolayısıyla cisim, uzayıp parçalanır ve bir kısmı uzayda dağılır. İşte uzayda dağılarak ilerleyen kozmik kara delik atıkları, kara deliğin etrafında bir toplanma diski (katılım diski) oluşturur.

Toplanma diskine karışan kozmik cisimler ısınıp, büyük miktarda radyasyon yayarlar. Bazen çok yüksek miktarda cisim, kara deliğin kütle çekimine kapılır. Bu sayede galaksinin aktif nucleus'u (çekirdeği) evrendeki en parlak cisim haline gelir ve Kuasar adını alır. Bazen de kara deliğin hem açısal momentumu hem de elektriksel yükü olabilir. Bu tür kara deliklere ‘’Kerr-Newman Kara Deliği’’ denir. Bu tür de var olma olasılığı çok zayıf olduğundan kağıt üzerinde kalmaya devam etmiştir.

Tüm Reklamları Kapat

Ayrıca Hawking Teorisi'ne göre; boş uzayın sıfır enerjili vakum durumunda kuantum dalgalanmalarından kaynaklı parçacık çiftleri oluşabilir. Bu oluşma yok olma süreçleri çok küçük uzay-zaman aralıklarında meydana gelir. Bu süreç aynı zamanda kara deliklerin yakınlarında kuantum dalgalanmalarının sonucu olarak parçacık anti-parçacık çiftlerinin oluşumuna neden olabilir. Parçacıklar ve anti-parçacıklar +/- kutup gibi davranarak, enerji açığa çıkarabildikleri gibi birbirlerini de yok edebilirler. Kara deliklerin olay ufuklarının içinde anti-parçacık, dışında ise parçacıklar oluşabilir. Bu parçacık çiftlerinden biri kara delik tarafından yutulduğunda diğer parçacık kara delikten kaçar ve siyah cisim ışımasına benzer bir termal ışıma oluşur. 

Her ışımada kara deliğin toplam kütlesinin bir miktarı azalmaktadır (E=mc2 bağıntısındaki enerji kütle ilişkisinden dolayı). Bunun sonucunda da kara delik alanı geriliyor ve delik küçülüyor. Bu da her kara deliğin bir ömrü olduğu, zamanla yok olacağı anlamına gelmektedir. Ayrıca teorideki önemli bir ayrıntıya göre, kara deliklerin yaydıkları enerjinin gücü kütleleriyle ters orantılıdır. Yani ne kadar küçüklerse evrene o kadar kuvvetli Hawking radyasyonu yayarlar.

Bu kadar tanım yeter. İşte karşınızda OJ287... Kendisi 18 milyar güneş kütlesinde, keşfedebildiğimiz en büyük kara deliklerden biridir (güvenilir tahminler üzerine bir spekülasyon olduğunu söylemekte fayda var). Eğer bu kara delik Güneş Sistemi'mizin merkezinde olsaydı, olay ufkunun toplam çapı 211,7 milyar km olurdu. Karşılaştırma amaçlı belirtelim ki Plüton'un Güneş yörüngesinde kat ettiği mesafeler 4.4-7.4 milyar kilometreden ibarettir. En uzak cüce gezegen olan Eris’in bile güneşe uzaklığı 11 milyar kilometredir. Hatta hacmi Güneş’in 5 milyar katı olan gözlemlenen en büyük yıldızlardan biri olan UY Scuti’nin bile çapı sadece 2,4 milyar kilometredir Bu hiper devin bile süper kütleli kara deliğin yanında 1 pikselden öteye geçmesi için uzunluk birimlerimizi nanometrelere çevirmeliyiz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Resmi kayıtlarda geçen ve "en büyük yıldızlardan biri" olan UY Scuti, eğer ki Güneş'imizin yerini alack olsaydı, bu devasa yıldızın fotosfer tabakası Jüpiter'in yörüngesini yutacak kadar geniş olurdu! Bu yıldızın çapının 2.4 milyar kilometre ya da Güneş ile Dünya arasındaki mesafenin 15.9 katı olduğu hesaplanmaktadır. Yarıçapının Güneş'inkinin 1708 katı olduğu düşünülmektedir. "Düşünülmektedir" diyoruz; çünkü bu tip uzak ve devasa yıldızların büyüklükleri ilgili hesaplamalarda hata payları bulunmaktadır ve bu sebeple "en büyük yıldız" sıralaması da zaman içerisinde yeni yıldızlar keşfedilmese bile, daha öncekilerin daha net ölçülmesi sonucunda değişebilmektedir.
Resmi kayıtlarda geçen ve "en büyük yıldızlardan biri" olan UY Scuti, eğer ki Güneş'imizin yerini alack olsaydı, bu devasa yıldızın fotosfer tabakası Jüpiter'in yörüngesini yutacak kadar geniş olurdu! Bu yıldızın çapının 2.4 milyar kilometre ya da Güneş ile Dünya arasındaki mesafenin 15.9 katı olduğu hesaplanmaktadır. Yarıçapının Güneş'inkinin 1708 katı olduğu düşünülmektedir. "Düşünülmektedir" diyoruz; çünkü bu tip uzak ve devasa yıldızların büyüklükleri ilgili hesaplamalarda hata payları bulunmaktadır ve bu sebeple "en büyük yıldız" sıralaması da zaman içerisinde yeni yıldızlar keşfedilmese bile, daha öncekilerin daha net ölçülmesi sonucunda değişebilmektedir.
ESA

Bu süper kütleli kara delik, Yengeç Takımyıldızı'nda bulunuyor. Optik kırılmaların gösterdiği 11-12 yıllık bir periyodik varyasyon, büyük kütleli kara deliğin yörüngesinde bir de daha küçük kütleli bir kara delik olduğunu belirtiyor. Daha küçük kütleli olan kara delik 39° ile büyük kütlelinin yörüngesinde dönüyor. Her 12 yılda bir küçük kütleli kara delik, toplanma diski ile iki kere temasa geçip, yaydığı radyasyonu çifte pik yaptırıyordu.

Bu kara deliğin parlaklığının değişimi sayesinde, yörüngelerin evrimi hakkında birçok bilgi edinebilindi. Ayrıca kütle çekim dalgalarının emisyonunun bir kez daha gözlemlenebilir kılınması; Einstein'in Genel Görelilik Teorisi'ne yine destek oldu.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Kara Delikler Yazı Dizisi

Bu yazı, Kara Delikler yazı dizisinin 37. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Kara Delik Nedir? Kara Delik Nasıl Oluşur?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
26
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • İnanılmaz 15
  • Tebrikler! 5
  • Bilim Budur! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Muhteşem! 3
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 14:22:18 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3539

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
P. Türkoğlu, et al. Gözlenebilir Evrenin En Büyük Kara Deliklerinden Olan OJ 287, Kara Delik Kategorizasyonu Hakkında Bize Neler Öğretir?. (18 Nisan 2015). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3539
Türkoğlu, P., Bakırcı, Ç. M. (2015, April 18). Gözlenebilir Evrenin En Büyük Kara Deliklerinden Olan OJ 287, Kara Delik Kategorizasyonu Hakkında Bize Neler Öğretir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3539
P. Türkoğlu, et al. “Gözlenebilir Evrenin En Büyük Kara Deliklerinden Olan OJ 287, Kara Delik Kategorizasyonu Hakkında Bize Neler Öğretir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 18 Apr. 2015, https://evrimagaci.org/s/3539.
Türkoğlu, Pedram. Bakırcı, Çağrı Mert. “Gözlenebilir Evrenin En Büyük Kara Deliklerinden Olan OJ 287, Kara Delik Kategorizasyonu Hakkında Bize Neler Öğretir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 18, 2015. https://evrimagaci.org/s/3539.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close