Gökdoğan (Falco peregrinus)

Arif Birsen

Gözlem Bilgileri

Hayvanlar âleminin en hızlısını gözlemleme şansı elde ettik! Kendisi dalışa geçerken muazzam hızlara ulaşabiliyor.

Tanım ve Genel Bilgiler

Sırt tüyleri siyah/gri tonlarında iken alt tarafları açık renktedir. Aynı şekilde kafa tepesi, gözlere kadar koyu tüylerle kaplıdır. Hızları ile ün salmışlardır. Havada avına doğru yaptığı kendine özgü dalış sırasında saatte 360 km'nin üstüne çıkabilirler. Hatta 2005'te National Geographic'ten Ken Franklin, 389 km/sa hıza ulaşabildiklerini kaydetmiştir. Bu da gökdoğanı Dünya'daki en hızlı hayvan yapar! Olağandışı bir durum olmadığı sürece genelde 130 km/sa ile 184 km/sa hızlarında avlandıkları ölçülmüştür. Bu denli hızlar aynı zamanda dezavantaj da yaratır. Çünkü dalış sırasında avcısını farketmiş olan bir avı izlemek kolay değildir. Bu yüzden kullandığı yöntem ne olursa olsun gökdoğan da diğer etçil canlılar gibi yüzde yirmilik bir başarı oranına sahiptir. Yani 10 saldırının 8'inde eli boş döner. Uçan hayvanlar dışında listede ikinci sırada 4.65 metre uzunluğu ve 750 kg ağırlığı ile siyah marlin (Istiompax indica) gelir. Siyah marlin, saatte 132 km hızla bir balıkçı oltasını kopardığı kaydedilmiştir. Daha sonra karada bilindiği üzere 0'dan 96.6 km'ye 3 saniyede çıkabilen çita (Acinonyx jubatus) gelir. Azami hızı saatte 120.7 km olarak bilinir. Doğal olarak yerçekimi sayesinde uçan hayvanlar hız konusunda oldukça avantajlı.

Pedram Türkoğlu

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Elbette bu hızlara çıkabilmesinin bir evrimsel uyum başarısı vardır. Başlıca göğüs kemiği, sert tüyleri, aerodinamik anatomisi ve son derece verimli dolaşım/solunum sistemi ile ilgilidir. Carina (keel) isimli göğüs kemiğinin kalınlığı ve dayanıklığı sayesinde, uçmaya yardımcı birçok göğüs kası tutunabiliyor. Sivri uçlu kanatları sayesinde roket benzeri pozisyon alabiliyorlar. Sert tüyler hızlı uçuşlarda manevra kabiliyetini ve stabilizasyonu artırıyor. Fakat en önemlisi solunum ve dolaşım sistemlerinin evrimsel uyumudur. Akciğerlere tek yönlü hava girişi sağlayabilirler. Öyle ki saatte 300 km gibi yüksek hızlarda nefes almaları mümkün hale gelir. Halihazırda diğer birçok uçan kuş gibi hava keseleri bulunduğu için akciğerler, ekspirasyon (soluk verme) sırasında havasız kalmaz. Ayrıca dakikada 400-600 kere atabilen kalpleri sayesinde vücuttaki kan dolaşımı da yüksek hızlarda bozulmaz. Bu sayede saniyede 4 kez kanat çırpabilirler.

H. Tuğrul Atasoy

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Türkiye'de Akdeniz havzasına özgü Falco peregrinus brookei alt türü bulunur. Yeni Zelanda, Kutuplar ve Yağmur Ormanları dışında Dünya'nın her yerine yayılmış durumdadır.

Davranış ve Etoloji

Başlıca avlanma davranışı, güvercin iriliğindeki kuşları hızlı bir dalış ile havada yakalamaktır. Diğer bir yöntem ise kendinden büyük olan avları, yani hızını kesip onu sakatlayabilecek büyüklükteki kuşları yanlarından geçerken sıkı bir pençe darbesi ile sakatlayıp, yere düşürmektir. 

Çağrı Mert Bakırcı

Yuvası civarında son derece saldırgan bir kuştur ve yavrularına yönelebilecek tehditlere karşı inanılmaz savunmacıdır. Yuvalarını savunan gökdoğanların normalde uzak durdukları kaya kartalı (Aquila chrysaetos) ve kel kartal (Haliaeetus leucocephalus) gibi kendinden oldukça büyük yırtıcıları yuvalarına çok yaklaştıkları için öldürdükleri dahi bilinmektedir!

Diyet ve Metabolizma

Nadiren memeliler, sürüngenler ve hatta böcekler ile beslenir. Genelde diğer kuşları avlar.

Akif Aykurt

Etimoloji

Kendisi gökdoğan, alacadoğan veya direkt doğan olarak tanımlanır. İngilizce'de "common" kısmen hatalı bir şekilde bazı kaynaklarda "bayağı" veya "adi" şeklinde çevrilmiştir. Bu terimi "yaygın" şeklinde kullanmakta fayda var. Ayrıca "yaygın" ifadesi kullanılmadan dile getirilen bütün ifadelerden "yaygın" türü anlaşılmalıdır. Örneğin "yaygın karabatak" ile "karabatak" aynı türdür. Aynı şekilde bayağı doğan, yaygın doğan, gökdoğan veya doğan da aynı türdür. Hepsi Falco peregrinus türünü tanımlamaktadır.