DNA Analizleri, Kuzey Afrika'daki Avcı-Toplayıcıların Tarım Devriminde Genetik Kimliklerini Koruduğuna İşaret Ediyor!

Yaklaşık 12.000 yıl önce, Anadolu’nun tozlu bir köşesinde yaşayan insanlar tarım devrimini başlattı. Onların soyundan gelenler kısa sürede Avrupa’nın batısına yayıldılar ve yanlarında, arkeologların Neolitik geçiş olarak adlandırdığı bir yaşam tarzı değişimini simgeleyen hayvan sürüleri, evcilleştirilmiş bitkiler ve çömlekçilik getirdiler. Birkaç bin yıl boyunca, bu tarımın öncüsü olan topluluklar, son buzul çağından beri Avrupa’da yaşayan avcı-toplayıcıları özümseyip büyük ölçüde yerini aldı.

Nature dergisinde yayınlanan yeni DNA sonuçları, Kuzey Afrika'daki avcı-toplayıcıların bir şekilde bu senaryoyu tersine çevirdiğini gösteriyor.^[1]

Modern Mısır ile Fas arasındaki uzun sahil şeridi, Doğu Mağrip olarak bilinir. Burada, önceden var olan yerel avcı-toplayıcı soy, baskın konumunu korudu. Bu durum, göçmen çiftçiler gelip nüfusa evlilik yoluyla katılmaya başladıktan sonra bile devam etti. Bu çalışma, bu çiftçilerin önce bugünkü İspanya’dan Kuzey Afrika’ya girdiğini, daha sonra ise doğudan, Sina Yarımadası üzerinden geldiğini doğruluyor.

Araştırmacılar, Kuzey Afrika’daki insanların tarım devriminin hangi kısımlarını benimsedikleri konusunda Avrupalılardan daha seçici olduklarını ve bu seçiciliğin, kültür ve geleneklerini yeni gelenlere karşı korumalarına yardımcı olduğunu düşündüklerini belirtiyorlar. Çalışmaya dahil olmayan Uppsala Üniversitesi’nden popülasyon genetikçisi Mattias Jakobsson şöyle diyor:

Bu oldukça büyük bir fark. Avrupa Neolitik genetik mirasının buraya ulaştığı açık, ancak bu etki belirgin bir şekilde güçlü değil.

Harvard Üniversitesi'nde genetikçi olan ve yeni araştırmayı yöneten David Reich ise şu ifadeleri kullanıyor:

Akdeniz'deki Neolitik geçişin genel tablosuna baktığımızda, yerel nüfusun varlığını sürdürmesi açısından bu, şimdiye kadar bildiğimiz en çarpıcı örnek. Neolitik geçişin diğer tüm bölgelerde yol açtığı nüfus değişimlerini göz önüne alınca (...) bu durum oldukça şaşırtıcı.

Genetik veriler, Kuzey Afrika'daki avcı-toplayıcıların, ekin evcilleştirme, çobanlık ve çömlekçiliğin de dahil olduğu Neolitik paket olarak adlandırılan sistemi her zaman tam anlamıyla benimsemediklerini gösteren son arkeolojik çalışmaları doğruluyor.

Ekip günümüzde Cezayir ve Tunus topraklarında yaşayan yerel halkın, tarımı ve onunla birlikte gelen yerleşik yaşam tarzını reddederken, yaklaşık 6800 yıl önce bölgeye yeni giren evcilleştirilmiş sığır, koyun ve keçi yetiştiriciliğini büyük bir istekle benimsediklerini belirtiyor.

Etkili olan nüfus dinamiklerini daha iyi anlamak için araştırmacılar, Tunus ve Cezayir'deki dört bölgede 15.000 ila 6000 yıl önce gömülmüş iskeletlerden DNA örnekleri aldılar. Bu örnekleri, aynı ve daha önceki dönemlere ait Avrupalıların DNA'sı ve modern Fas'ta gömülmüş eski bireylerin DNA'sı ile karşılaştırdılar.

Genetik sonuçlar, Akdeniz'in tarih öncesine dair eksik kalan tabloyu tamamlamaya yardımcı oluyor. Kuzey Afrika'nın eski DNA'yı hızla bozan yüksek sıcaklıkları, fon eksikliği ve Avrupa kurumlarının kendi tarih öncesine daha fazla odaklanması, haritanın Afrika tarafında büyük bir boşluk bırakmıştı. Çalışmaya dahil olmayan Roma Sapienza Üniversitesi arkeoloğu şöyle söylüyor:

Bu çalışma özellikle değerli çünkü şimdiye kadar Kuzey Afrika ve Sahra'daki popülasyonlardan elde edilen antik DNA üzerine yapılan araştırmalar son derece azdı.

Yeni veriler, yerel halkla karışan ilk çiftçilerin kökenini de ortaya koyuyor. DNA'ları, kısa bir süre önce İber Yarımadası'nda yaşayan insanlarla birebir örtüşüyor. Bu durum, atalarının dolambaçlı bir rota izlediğini gösteriyor. Bu da Anadolu'dan doğrudan Levant ve Mısır üzerinden değil, Avrupa'nın en batı ucundan hareketle Cebelitarık Boğazı'nı geçip doğuya yayılarak geldiklerine işaret ediyor. Evcil hayvanları beraberinde getiren doğulu göçmenler ise bölgeye ancak daha sonra ulaştılar.

Ekip ayrıca, Akdeniz'in ilk çiftçiler gelmeden çok önce yoğun bir şekilde bağlantılı olduğuna dair izler keşfetti. Tunus'ta Djebba adlı bölgede, 8000 yıldan daha uzun süre önce gömülen bazı bireylerin DNA'larında, denizin karşı kıyısında yaşayan avcı-toplayıcılarla genetik bağ olduğu tespit edildi.

Bu veriler, arkeologların uzun süredir şüphelendiği Taş Devri denizciliği olasılığını destekliyor. Şüpheler, Akdeniz'in ortasındaki adalardan çıkarılan ve Kuzey Afrika bölgelerinde bulunan taş aletlere dayanıyordu. Araştırma ekibinde yer almayan La Laguna Üniversitesi'nden genetikçi Rosa Fregel, şunları söylüyor:

Antik DNA, insan popülasyonlarının başlangıçta düşündüğümüzden çok daha hareketli olduğunu defalarca kanıtladı.

Bu bölgenin tarımın yayılması konusunda diğerlerinden neden bu kadar farklı kaldığına dair henüz net bir açıklama olmasa da Reich, bunun nedeninin, bölgedeki avcı-toplayıcı nüfusun o dönemde Kuzey Afrika'nın diğer bölgelerine kıyasla daha kalabalık olması ve bu sayıca üstünlüğün yeni gelenler karşısında geleneklerini ve yaşam tarzlarını korumalarına yardımcı olmuş olabileceğini söylüyor.

Bir başka ihtimal ise, tarıma geçişin Avrupalıların geriye dönük olarak sunduğu kadar kaçınılmaz olmadığı yönünde. İtalya Ulusal Araştırma Konseyi'nden arkeolog Giulio Lucarini, Doğu Mağrip halkının Neolitik dönem unsurlarını bilinçli bir seçimle benimsediğini vurgulayarak keçi, koyun ve sığır yetiştiriciliğini sürdürürken aynı zamanda avlanma, yabani bitki toplama ve kara salyangozu biriktirme gibi geleneksel uygulamalara devam ettiklerini belirtiyor. Lucarini şöyle devam ediyor:

Belki de bu çevreyi esnek bir şekilde kullanmak daha az riskliydi. Kuzey Afrika'da Neolitik döneme geçişin Avrupa modelinden farklı olduğunu görmek bizi heyecanlandırıyor.

Bu bulgular, Akdeniz tarih öncesine dair şimdiye kadar hâkim olan Avrupa merkezli bakış açısına yeni bir boyut kazandırıyor. Reich son olarak sözlerini şöyle tamamlıyor:

Akdeniz, bu dönemde birbirine bağlı tek bir dünyaydı. Güney Akdeniz'in genetik hikâyesini hesaba katmadan bu tabloyu anlamak, tıpkı tek elin alkış sesi gibi eksik kalır.