Kozmoloji - 13: Kozmolojik Parametreler ve Belirlenme Yöntemleri

Kozmolojinin en önemli problemlerinden biri, kozmolojik parametrelerin hassas bir biçimde ölçülebilmesidir. Çünkü elimizdeki teorileri sınamanın en iyi yolu, teorinin bize verdiği denklemlerin, gözlemlerle ne kadar iyi bir biçimde örtüşüğünün test edilmesinden geçer. Gelişen teknolojiyle birlikte günümüzde oldukça hassas ölçümler yapabilsek de, bazen farklı yöntemlerin farklı sonuçlar vermesi, ortada hala gözden kaçırdığımız bazı detaylar olduğunu göstermektedir. Elbette bunun önüne geçmek, daha çok araştırma yapabilmek adına, daha çok teknolojik yatırımdan geçiyor.
Bu sefer bir değişiklik yapıp, durumu bu yazıda anlatmıyoruz. Çünkü bu konuda gözlemsel kozmolojiye giriş kitabı tadında bir diploma çalışması yaptık ve bunu artık sizlerle paylaşıyoruz. İşin içerisinde merakınızı bolca giderebileceğiniz kadar detay var. Aynı zamanda içinde yer alan konuların çoğu hakkındaki bilgiye de kozmoloji yazı dizimizden ulaşabilirsiniz. Burada kısaca, çalışmamızda değindiğimiz konulardan bahsedeceğim. Dilerseniz bir satır aşağıdaki bağlantıdan, doğrudan çalışmanın PDF haline ulaşarak okumaya başlayabilirsiniz.
Okumak için: Evrenin Gözlemsel Özellikleri: Kozmolojik Parametreler ve Belirlenme Yöntemleri (Aşağıdaki view full text kısmına tıklayın)

Kozmolojik Parametreler

Aslında tanımlanmış bir hayli fazla kozmolojik parametre bulunuyor. Fakat biz yalnızca; Hubble sabiti, evrenin yaşı, evrenin yoğunluğu (karanlık madde, baryonik madde ve karanlık enerji) ve kozmik mikrodalga arkaplan ışımasına değindik. Konuların her biri birbirinden bağımsız olarak ele alınabilecek nitelikteler. Fakat yine de en baştan sona doğru okumanız, daha rahat anlamanızı sağlayacaktır. Aşağıda konu başlıklarını listeliyorum ki, özellikle bu konularda detay arıyorsanız, buradan bakıp, ilgili bölüme ulaşabilmeniz kolay olsun.

• Uzaklık merdiveni (Tanımı ve örnekleri)
• Çeşitli uzaklık belirleme yöntemleri
  • Kinematik yöntemler (paralaks)
  • Değişen yıldızlar (Cepheid, RR Lyrae)
  • Tip Ia süpernovalar (en uzak mesafeyi ölçebildiğimiz yöntem)
  • Tully-Fisher ilişkisi ve temel düzlem (galaksilerin kendisini kullanarak uzaklık ölçümü)
• Hubble sabiti (Tanımı ve ilgili denklemler, tarihlere göre yapılan ölçümler ve değerleri)
  • Cepheid değişenleri ile Hubble sabitinin belirlenmesi (teori ve hesaplar)
  • TRGB yöntemi ile Hubble sabitinin belirlenmesi (teori)
  • Tip Ia süpernovalar ile Hubble sabitinin belirlenmesi (teori ve örnek)
  • Sunyaev-Zel'dovich etkisi ile Hubble sabitinin belirlenmesi
  • Carnegie-Chicago Hubble Program (CCHP) ve çeşitli ölçümlerin birbiri ile kıyaslaması, olası çelişkilerin tespiti
• Evrenin yoğunluğu (Toplam yoğunluğu ve onu oluşturan alt birimlerinin yoğunluğu)
  • Friedmann denklemleri (teorisi, alan denklemlerinden yoğunluk parametresinin elde edilişi)
  • Yoğunluk parametreleri (karanlık madde, karanlık enerji, baryonik madde)
  • Galaksilerin dönme eğrileri
  • Çekimsel merceklenme
  • Kozmolojik sabit ve karanlık enerji
• Evrenin yaşı (teorisi, bolca denklem ve grafikler)
  • Küresel kümeler kullanılarak yaş tayini (anakol ayrılma yaşı, beyaz cüce soğuması)
  • Nükleokozmokronoloji (radyoaktif maddelerin bozunumlarından yaş tayini)
• Kozmik mikrodalga arkaplan ışıması (CMBR) (Teorisi, gözlemi ve hesaplamaları)
  • Sayı yoğunluğu ve baryon-foton oranı
  • CMB kuvvet tayfı (analizin nereden geldiği, kısacası CMB'ye bakarak kozmolojik parametreleri nasıl anlıyoruz sorusunun cevabı, biraz matematik içeriyor)

Eğer bazı yerlerdeki matematik sizi yoruyorsa, bu kısımları atlayarak sözel kısımları da okuyabilirsiniz. PDF'i dilediğiniz gibi indirebilir, çıktısını alabilirsiniz. Takıldığınız yerde bize ulaşmayı unutmayın! Keyifli okumalar.
Kaçıranlar için indirme bağlantısı: Evrenin Gözlemsel Özellikleri: Kozmolojik Parametreler ve Belirlenme Yöntemleri (Aşağıdaki view full text kısmına tıklayın)

---

Kozmoloji konularını detaylı olarak ele aldığımız başlıklara yazı dizilerimize giderek ya da aşağıdaki bağlantılardan ulaşabilirsiniz.

1. Kozmoloji – 0: Kozmoloji (Evren Bilimi) Nedir?
2. Kozmoloji – 1: Evrenin İlk Üç Dakikası
3. Kozmoloji – 2: Kozmolojik İlke – Homojenlik ve İzotropi
4. Kozmoloji – 3: Robertson-Walker Metriği
5. Kozmoloji – 4: Kozmik Uzaklık Merdiveni
6. Kozmoloji – 5: Evrenin Geometrisi
7. Kozmoloji – 6: Evrenin Yoğunluğu
8. Kozmoloji – 7: Evrenin Yaşı
9. Kozmoloji – 8: Hubble Sabiti
10. Kozmoloji – 9: Son Saçılma Yüzeyi ve Foton Ayrışması
11. Kozmoloji – 10: Kozmik Mikrodalga Arkaplan Işınımı (CMBR)
12. Kozmoloji – 11: CMB Kuvvet Tayfı
13. Kozmoloji – 12: Genel Görelilik Teorisinin Gözlemsel Testleri
14. Kozmoloji – 13: Kozmolojik Parametreler ve Belirlenme Yöntemleri
15. Kozmoloji – 14: Gökada Dönme Eğrisi
16. Kozmoloji – 15: Çekimsel Merceklenme
17. Kozmoloji – 16: Aktif Galaksi Çekirdeği (AGN)

---

Ögetay Kayalı
Kapak Görseli: Ahmet Kale