İyi ve Kötü Kavramlarının Kökeni: Farklı Bir Perspektiften Bir İnceleme

İnsanlık tarihi boyunca “iyi” ve “kötü” kavramları, etik düşüncenin temelinde yer almıştır. Antik dönemden günümüze kadar bu kavramların kökeni farklı şekillerde yorumlanmış; kimi düşünürler bu ayrımı ilahi emirlerle, kimileri akıl ve doğa yasalarıyla açıklamıştır. Ancak özellikle modern felsefede faydacılık (utilitarianism), etik değerlerin temelini bireylerin ve toplumların yararına, yani faydaya dayandıran güçlü bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır. Bu perspektiften bakıldığında “iyi” olan, faydalı olanla; “kötü” olan ise faydasız veya zararlı olanla özdeşleşmektedir.

Tarihsel Arka Plan

Etik teorilerin erken dönemlerinde Platon, “iyi”yi idealar dünyasının en yüce formu olarak tanımlarken; Aristoteles, iyi yaşamı “erdem” ile özdeşleştirmiştir. Ancak bu yaklaşım daha çok bireysel erdemlere ve metafizik temellere dayalıdır. Orta Çağ’da ise iyi ve kötü, çoğunlukla Tanrısal emirler çerçevesinde yorumlanmıştır.

İyi ve Kötünün Kökenine Hızlı Bir Bakış

Genel olarak bakıldığında dilimiz üzerinden iyi ve kötü kelimelerinin anlamlarına bakıp bir yorum yapmaya çalışacağız.

İyi

o Kökeni Eski Türkçe’ye dayanır: edgü / edgü̈

o Zamanla ses değişimiyle edgü → eyü → iyi.

• Anlam: “yararlı, güzel, doğru, erdemli” anlamlarına gelir.

Kötü

o Kökeni daha tartışmalı. Eski Türkçe’de doğrudan “kötü” kelimesi bulunmaz. 13. yy’dan itibaren kötüg veya köti biçiminde rastlanır.

o Kökeni muhtemelen Türkçe köt- (çökmek, zayıflamak, kötüleşmek) fiiliyle bağlantılıdır.

• Anlam: “hakîr, zararlı, ahlaken yanlış, işe yaramaz, zayıf, miskin, hoş görülmeyecek durumlar karşısında tepkisiz kalan” anlamına gelir.

Burada gördüğümüz kelimelerin kökenleri incelendiğinde bizleri genel olarak güç, etik, estetik ve fayda gibi kuramlar karşıladığı görülmektedir. Yani bir insanın "iyi" olarak anılması için kendi ve kendi türü için yararlı eylemler yapması gerektiğini, mental ve fiziksel açıdan güçlü olmasını, etik açısıdan erdemli ve onurlu olmasını, estetik açısından da çok da çirkin olmaması sonucunu çıkarabiliriz.^{[1], [4]}

Son kısım bir yana eylem sözcüğünün de aynı “iyi” gibi “eyü” kelimesinden türediğini yani belki de tüm bu karmaşadan ziyade iyi eylemlerde bulunmanın “iyi” olabilmek için yeterli olabileceğini bizlere anlatıyordur kim bilir…

Not: Kelimelerin kökenlerine dair farklı görüşler mevcuttur, genel olarak benzer anlamlıları yukarıya yazdım ancak biraz daha kökene indikçe anlamlar değişebilmektedir ( örn. Bir rivayet “Iyi” sözcüğünü ganimet, kazanç gibi anlamlardan, “kötü” sözcüğünü ise cüzzamlı anlamına geldiğini belirtir)