Hava Kirliliği Doğrudan Demansı Tetikliyor

56 milyon kişi üzerinde yapılan bir analiz, hava kirliliğine maruz kalmanın Alzheimer hastalığı ve Vasküler Demanstan (Beyni besleyen damarlarda gelişen bir patoloji sonucu görülen demans türü) sonra en sık görülen üçüncü tür olan belirli bir demans türüne yakalanma riskini artırdığını gösterdi.

4 Eylül 2025'de Science'da yayınlanan bir çalışmanın sonuçlarına göre Lewy cisimcikli demans veya Parkinson hastalığı olan kişilerde, PM_2.5'e (çapı 2,5 mikrometreden küçük havadaki parçacıklar) uzun süreli maruz kalma ile demans gelişimi arasında açık bir bağlantı olduğunu öne sürüldü. Sidney Teknoloji Üniversitesi'nden Nörobilimci Hui Chen, PM_2.5 maruziyetinin Lewy cisimcikli demansa yol açmadığını, ancak genetik olarak buna yatkınlığı olan kişilerde "gelişimi hızlandırdığını" bulduğunu söylüyor.

Burada bir parantez açarak Lewy cisimcikli demanstan da söz etmek istiyorum. Lewy cisimcikli demans , beyin hücrelerinizde Lewy cisimcikleri adı verilen alfa-sinüklein adlı proteinlerin birikmesiyle ortaya çıkan ilerleyici bir beyin hastalığıdır. Bu durum, net düşünmeyi ve günlük aktiviteleri yapmayı zorlaştırır. Hastalık yavaş ve sinsi başlar tıpkı Alzheimer gibi. Amerika'da 65 yaş üstünde Alzheimer'dan sonra görülen en sık ikinci demans türü olma özelliği ile bilinir ve ABD'de yaklaşık 1 milyon vaka olduğu söylenmektedir. Alzheimer'ın aksine Lewy cisimcikli demans hafıza problemlerine ek olarak önce hareket ve sonra bilinç/kişilik bozuklukları ile ortaya çıkar. Genellikle 50 yaş üzerinde ortaya çıkar, Alzheimer'da da suçlanan APOE geninin bu hastalığın riskini artırdığı düşünülmektedir.^[1]

PM_2.5 maruziyeti

Lewy cisimcikli demansta bahsettiğimiz üzere alfa-sinüklein birikerek zamanla hücrelerin işlevlerini bozup hücreleri ölüme sürükler. Araştırmalar, araba egzozlarından, orman yangınlarından ve fabrika dumanlarından kaynaklanan hava kirliliğine uzun süre maruz kalmanın, demanslı Parkinson hastalığı da dahil olmak üzere nörodejeneratif hastalıklar geliştirme riskinin artmasıyla bağlantılı olduğunu göstermiştir. Johns Hopkins Üniversitesi'nde nörodejeneratif hastalıklar üzerine araştırmalar yürüten çalışmanın ortak yazarı Xiaobo Mao, meslektaşlarıyla birlikte PM_2.5 maruziyetinin Lewy cisimcikli demans geliştirme riskini de etkileyip etkilemediğini belirlemek istediklerini söylüyor. 2000-2014 yılları arasında Lewy cisimcikli demans ve Parkinson hastalığı olan 56,5 milyon kişinin hastane yatış verilerini analiz ettiler. Veriler, ciddi nörolojik hastalıkları olan kişileri tespit etmek için kullanıldı.

Uzun süreli PM_2.5 maruziyetinin, Lewy cisimcikli ve hastaneye yatış gerektiren şiddetli demans riski de dahil olmak üzere, üç nörodejeneratif hastalığın tamamında hastaneye yatış riskinin artmasıyla ilişkili olduğunu buldular. Daha yüksek PM_2.5 maruziyetinin olduğu bölgelerde yaşamanın, Lewy cisimcikli demans ve demanslı Parkinson hastalığı da dahil olmak üzere, demanssız Parkinson hastalığına kıyasla daha yüksek oranda Lewy cisimcikli demans riskiyle bağlantılı olduğunu belirttiler

Nature

Ekip hava kirliliği ve demans riskini araştırmak amacıyla fareler üzerinde deney yapmaya karar verdi. Fareler burun deliklerinden PM_2.5 kirliliğine maruz bırakıldı, ardından bu süreçteki demans gelişimi ve bununla bağlantılı davranış sorunları incelendi. 10 aylık bir süre sonunda farelerin uzamsal hafızasını değerlendirmek amacıyla labirent keşif testi ve nesne tanıma testleri yapıldı, PM_2.5 maruziyeti öncesine göre kıyaslama yapıldı ve farelerin bu işlevlerinde ciddi bir yavaşlamanın ortaya çıktığı saptandı. Onuncu ayda ekip ayrıca hayvanların beyinlerindeki αSyn (Alfa-Sinüklein) birikiminde önemli bir artış gözlemledi. On ay boyunca PM_2.5'e maruz kalmak ayrıca farelerde hafıza oluşumu ve hafızadan bilgi çekmekten sorumlu bir beyin bölgesi olan medial temporal lobda küçülmeye neden oldu. Buna karşılık, αSyn eksikliği olan genetiği değiştirilmiş farelerin beyinlerinde hiçbir değişiklik olmadı; bu da proteinin nörodejeneratif patoloji için gerekli olduğunu bir kez daha doğrulamış oldu denebilir. PM_2.5'e maruz kalan farelerde sadece beyinle sınırlı kalmayarak akciğer, bağırsak ve bazı organlarda da αSyn kümeleri bulundu. Bu kümelerin hastalığa sebep olabilecek bir patolojiyi tetiklemesi de mümkün görünmektedir.

Hazırlayıcı faktörler şart

Araştırmacılar daha sonra farelerde PM_2.5 maruziyetinin neden olduğu gen ifadesi değişikliklerini incelediler ve bunları Lewy cisimcikli demans hastalarında gözlemlenen gen ifadesi değişiklikleriyle karşılaştırdılar. Demans hastalarında bilişsel eksikliklerle bağlantılı bir beyin bölgesi olan ön singulat korteksine odaklandılar. PM_2.5'e maruz kalan fareler ile Lewy cisimcikli demans ve Parkinson hastalığı olan demans hastaları arasında gen ifadesi değişiklikleri arasında güçlü bir ilişki buldular.

Bu bulgular ışığında PM_2.5 maruziyetinin riski artırması için bir bireyin Lewy cisimcikli demans geliştirmeye genetik olarak yatkın olması gerekiyor. Araştırmanın yazarlarından Chen, fareleri kısa bir süre boyunca yüksek dozda PM_2.5'e maruz bırakma biçimlerinin, insanların deneyimlediği sürekli ve düşük doz maruziyetinden farklı olması nedeniyle sınırlamalar içerdiğini söylüyor. Mao, ekibin gelecekteki çalışmalarda gerçek dünyadaki maruziyeti daha doğru bir şekilde temsil eden modeller kullanarak bu konuyu ele almayı planladığını belirtiyor. Araştırmacılar ayrıca, belirli PM_2.5 molekül türlerinin Lewy cisimcikli demansın gelişiminde rol oynayıp oynamadığını da incelemeyi planlıyor. Mao, çalışmalarının hava kirliliğinin nörodejeneratif hastalıklara nasıl yol açtığını anlamak için daha fazla araştırma için "bir pencere açtığını" söylüyor.