Gerçeği Hatırlamak: Gaslighting ve Psikolojik Farkındalık Üzerine

Herkesin içinde bir “gerçeklik pusulası” vardır. Bu pusula, bize neyin doğru, neyin yanlış olduğunu, neyin bize iyi geldiğini ya da bizi incittiğini hissettirir. Ancak bazı ilişkilerde, bu pusula zamanla yönünü şaşırır.

İşte gaslighting tam olarak burada başlar. İnsanın, kendi iç sesine olan güveninin sessizce çalındığı o kırılma anında.

Gaslighting, bir kişinin karşısındakine kendi algısını, hafızasını ve duygularını sorgulatma yoluyla kontrol sağlamaya çalıştığı psikolojik bir manipülasyon biçimidir. Kimi zaman bu, “Ben öyle bir şey demedim” gibi basit bir cümleyle başlar; kimi zamansa “Sen çok hassassın”, “Abartıyorsun”, “Hep dramatiksin” gibi cümlelerle sürer.

Zamanla kişi, yaşadığı her şeyi yeniden yorumlamaya başlar ama bu kez kendi filtresiyle değil, manipülatörün (gaslighter’ın) filtresiyle.

Gerçeğin Yavaş Yavaş Silinişi

Gaslighting’in en yıkıcı etkisi, kişinin kendi zihninden şüphe etmesidir.

Bir noktadan sonra mağdur, “Belki de gerçekten ben yanlış hatırlıyorum” veya “O kadar da kötü değil galiba” demeye başlar.

Bu şüphe, kişinin benlik bütünlüğünü zedeleyen en derin yaradır. Çünkü insan, başkalarına olan güvenini kaybettiğinde değil, kendisine olan güvenini kaybettiğinde gerçekten yalnızlaşır.

Psikolojide bu durum, “bilişsel çelişki” (cognitive dissonance) olarak da açıklanabilir. Yani kişi, kendi duygularıyla dışarıdan gelen bilgiler arasında tutarsızlık yaşadığında, huzursuzluk hisseder. Bu huzursuzluğu azaltmak içinse genellikle dış dünyaya, yani gaslighter’a inanmayı seçer. Çünkü bu, zihinsel olarak daha az yıpratıcıdır ama uzun vadede öz-değer duygusunu aşındırır.

Manipülasyonun Görünmeyen Biçimleri

Gaslighting sadece romantik ilişkilerde değil, arkadaşlıkta, ailede, hatta iş ortamlarında bile görülebilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bir anne, çocuğuna “Ben senin iyiliğin için söylüyorum” derken aslında onun sınırlarını ihlal ediyor olabilir.

Bir yönetici, çalışanına “Sen bu işi yapamıyorsun, ama ben seni idare ediyorum” diyerek onun özgüvenini sistematik biçimde zedeleyebilir.

Ya da bir arkadaş, “Sen çok değiştin” diyerek karşısındakini suçluluk duygusuna sürükleyebilir.

Tüm bu örneklerde ortak nokta şudur: Gerçek, yavaş yavaş gaslighter’ın elinde şekil değiştirir.

Kurban ise bir süre sonra kendi gerçekliğini, başkasının onayına ihtiyaç duymadan algılayamaz hale gelir.

Farkındalık: İyileşmenin İlk Adımı

Gaslighting’den iyileşmenin yolu, öncelikle olanı “adlandırmaktan” geçer.

İnsanın kendi deneyimini dillendirebilmesi, sessiz bir direniştir.

“Bana böyle hissettirdin” yerine “Böyle hissettim” diyebilmek bile kontrolü geri almanın bir göstergesidir.

Bir psikolog bakış açısından, farkındalık (awareness) yalnızca ne yaşadığını bilmek değil, neden yaşadığını da anlamaktır.

Bu farkındalık, utancı, korkuyu ve bağımlı ilişkileri dönüştüren bir güçtür.

Çünkü kişi, manipülasyonun içindeyken yalnızca zihnini değil, kimliğini de gaslighter’a emanet eder.

Farkındalık ise o kimliği geri almanın ilk adımıdır.

Agora Bilim Pazarı

Uykusuz Ayı Monti

Kış kapıya dayandı. Ayı Monti uzun, tatlı bir kış uykusuna yatmaya hazır. Mağarası sıcacık, yastığı pofuduk, midesi tıka basa dolu ama bir sorun var: Ne kadar uğraşırsa uğraşsın, bir türlü UYKUYA DALAMIYOR. Ormandaki arkadaşları da yardım edemezse, Ayı Monti’yi uzun ve zorlu bir kış bekliyor.
Çocukların sevgilisi Ayı Monti harika bir uyku öncesi hikâyesi ile dönüyor.

Devamını Göster

₺205.00

Satın Al Tüm Ürünler

Gaslighting ve Toplumsal Boyut

Gaslighting yalnızca bireysel değil, toplumsal düzeyde de işleyebilir.

Bir toplum, sürekli olarak “yanlış hatırladığına”, “abarttığına” veya “gereksiz tepki verdiğine” inandırılırsa, kendi tarihinden, değerlerinden ve duygularından kopar.

Bu yüzden farkındalık, sadece kişisel bir kurtuluş biçimi değil, aynı zamanda kolektif bir bilinçlenme sürecidir.

Gerçekleri hatırlamak, hem bireyin hem toplumun iyileşmesi için gereklidir.

Çünkü unutmak kolaydır; ama unutmamak, cesaret ister.

Gaslighting’i Yenmek: Gerçeğe Dönüş

Harriet Lerner, “The Gaslight Effect” kitabında şöyle der:

“Gaslighter sizi aklınızdan şüphe ettirmeye çalışır; ama asıl tehlike, bir süre sonra sizin de kendi aklınızı terk etmeye başlamanızdır.”

Gaslighting’i yenmek, yeniden “kendinize dönmeyi” öğrenmektir.

Bu süreç, suçluluk duygusunu geride bırakmayı, sınır çizmeyi ve kendi sezgilerine yeniden güvenmeyi gerektirir.

Kişi, bir başkasının onayına ihtiyaç duymadan da doğruyu hissedebileceğini fark ettiğinde, manipülasyonun zinciri kırılır.

Artık biri onun ışığını kısmaya çalışsa bile, o elinde bir kibrit olduğunu bilir.

Gaslighting’i yenmenin özünde şu cümle yatar:

“Gerçeklik, başkasının söylediği değil; benim hissettiğimdir.”

Ve o his, bastırılmış olsa da asla tamamen yok olmaz.

Yeter ki bir gün, yeniden duymaya cesaret edelim.^[1]