Engin Arık: Bilimde Bir Kadın Öncü ve Türkiye’nin Kaybedilen Değeri

Türkiye’nin bilim tarihinde iz bırakan isimlerden biri olan Prof. Dr. Engin Arık, hem bir fizikçi olarak hem de bir kadın olarak zorlu yollardan geçerek adını altın harflerle yazdırmış bir bilim insanıdır. 14 Ekim 1948’de İstanbul’da doğan Engin Arık, kariyerine adım attığı ilk günden itibaren bilime olan tutkusunu ve ülkesine duyduğu sorumluluğu her zaman ön planda tutmuştur. Onun hikayesi, azmin, zekanın ve kararlılığın birleştiği bir yolculuktur; ancak ne yazık ki bu yolculuk trajik bir şekilde sona ermiş ve Türkiye, büyük bir potansiyeli kaybetmiştir. Engin Arık’ın kariyerinin nasıl başladığını, nasıl bittiğini ve o meşhur toryum hikayesinin aslını anlamak, onun mirasını ve ülkemiz için değerini daha iyi kavramamızı sağlayacaktır.

Engin Arık’ın bilimle tanışması, henüz gençlik yıllarında İstanbul’da başladı. 1965 yılında, o dönemde Atatürk Kız Lisesi olarak bilinen ve şimdiki adıyla Beşiktaş Atatürk Anadolu Lisesi’nden mezun oldu. Lise yıllarında gösterdiği başarı, onun bilimsel bir kariyerin kapılarını aralamasına vesile oldu. 1969 yılında İstanbul Üniversitesi’nde Fizik ve Matematik Bölümü’nden mezun olarak akademik hayatına ilk adımını attı. Aynı üniversitenin Kuramsal Fizik Kürsüsü’nde öğrenci asistanı olarak çalışmaya başladı ve burada bilime olan ilgisi daha da derinleşti. Engin Arık, teorik fizikle yetinmeyip deneysel çalışmaları da keşfetmek istiyordu; bu nedenle gözünü yurtdışına dikti.

1971 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne giderek Pittsburgh Üniversitesi’nde yüksek lisans eğitimine başladı. Burada deneysel yüksek enerji fiziği alanında çalıştı ve 1976 yılında doktorasını tamamladı. Doktora tezi, hyperon demetleri kullanılarak elementler üzerinde gözlenen rezonanslara odaklanıyordu. Bu çalışmalar, onun fizik dünyasında adını duyurmaya başlamasına neden oldu. Ardından Londra Üniversitesi’nde araştırma görevlisi olarak görev yaptı ve 1979 yılında Türkiye’ye dönerek Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü’nde akademisyenliğe başladı. Engin Arık, yurtdışında aldığı eğitimi ve deneyimi ülkesine taşıyarak Türkiye’de bilimsel gelişime katkıda bulunmayı hedefliyordu. Kariyerinin bu erken dönemi, onun ne kadar kararlı ve vizyon sahibi bir bilim insanı olduğunu açıkça ortaya koyuyordu.

Engin Arık, Boğaziçi Üniversitesi’nde profesörlük unvanını aldıktan sonra sadece akademik çalışmalarla sınırlı kalmadı; aynı zamanda Türkiye’nin geleceğini şekillendirebilecek projelere imza atmaya başladı. Onu asıl üne kavuşturan ise toryum üzerine yaptığı çalışmalar ve bu madenin Türkiye için taşıdığı potansiyeldi. Peki, toryum hikayesi nedir ve bu hikaye neden bu kadar önemlidir?

Toryum, 1828’de keşfedilen ve 1898’de Marie Curie tarafından radyoaktif olduğu ortaya konan bir elementtir. Uranyuma alternatif olarak nükleer enerji üretiminde kullanılabileceği fikri, 1990’lı yıllarda Nobel ödüllü fizikçi Carlo Rubbia tarafından CERN’de (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi) gündeme getirildi. Engin Arık, bu gelişmeleri yakından takip ederek Türkiye’nin toryum rezervlerini değerlendirme fikrini ortaya attı. Türkiye, dünya toryum rezervlerinin önemli bir kısmına sahip bir ülkedir; özellikle Batı Anadolu’da, Eskişehir, Sivrihisar, Beypazarı ve Kızılcaören gibi bölgelerde zengin yataklar bulunmaktadır. Arık’a göre, sadece Isparta’daki toryum rezervi bile Türkiye’nin 100 yıllık enerji ihtiyacını karşılayabilecek kapasiteye sahipti.

Engin Arık, toryumun nükleer enerji üretiminde kullanılmasının hem çevre dostu hem de ekonomik bir çözüm olabileceğini savunuyordu. Uranyumun aksine toryum, nükleer silah yapımında kullanılamıyor ve daha az radyoaktif atık üretiyordu. Ayrıca, Türkiye’nin toryumla enerji üretmesi durumunda trilyonlarca varil petrole eşdeğer bir enerji kaynağına sahip olabileceğini hesaplamıştı. Bu fikir, onun “Kurtarıcının üzerinde oturuyorsunuz ama haberiniz yok!” sözleriyle halka duyuruldu. Arık, Türk Hızlandırıcı Merkezi projesiyle toryumun enerjiye dönüştürülmesi için somut adımlar atmaya başlamıştı. CERN’deki ATLAS ve CAST deneylerinde Türk heyetine liderlik ederek bu teknolojinin ülkemize transfer edilmesi için çalışıyordu. Ancak bu vizyoner projeler, ne yazık ki tamamlanamadı.

Engin Arık’ın kariyeri, 30 Kasım 2007 tarihinde Isparta’da meydana gelen bir uçak kazasıyla trajik bir şekilde sona erdi. Atlasjet Havayolları’na ait İstanbul-Isparta seferini yapan uçak, Süleyman Demirel Üniversitesi’nde düzenlenecek “Türk Hızlandırıcı Merkezi Teknik Tasarım ve Test Laboratuvarı Kuruluşu” başlıklı çalıştaya katılmak üzere Arık ve ekibini taşıyordu. Uçakta, Arık’ın yanı sıra beş bilim insanı daha bulunuyordu: Özgen Berkol Doğan, Engin Abat, Şenel Fatma Boydağ, İskender Hikmet ve Mustafa Fidan. Ne yazık ki, uçak Keçiborlu ilçesi yakınlarında düştü ve kazadan kurtulan olmadı.

Bu kaza, resmi raporlara göre pilotaj hatası ve teknik sorunlar nedeniyle gerçekleşmiş gibi görünse de, Arık’ın toryum konusundaki çalışmaları nedeniyle birçok kişi tarafından suikast şüphesiyle anılır hale geldi. Kazadan sonra ortaya atılan iddialar, uçağın sabotajla düşürüldüğünü ve Arık’ın Türkiye’nin enerji bağımsızlığına kavuşmasını engellemek isteyen güçler tarafından hedef alındığını öne sürüyordu. Eşi Prof. Dr. Metin Arık, “Engin, toryumdan nükleer enerji üretimine kafayı takmıştı. ABD ve İsrail gibi ülkeler, Türkiye’nin bu alanda güçlenmesini istemedi,” diyerek bu şüpheleri destekleyen açıklamalarda bulundu. WikiLeaks belgelerinde, kazanın olduğu gün Sivil Havacılık Genel Müdürü’nün ABD Büyükelçisi ile gizli bir görüşme yaptığına dair iddialar da bu teorileri güçlendirdi. Ancak, tüm bu şüpheler soruşturmalarda kesin bir sonuca ulaşmadı ve olay hala gizemini koruyor.

Engin Arık’ı anmak, sadece bir bilim insanını hatırlamak değil, aynı zamanda Türkiye’nin kaybettiği bir vizyonu ve potansiyeli anmaktır. O, Türkiye’nin enerji sorununa çare olabilecek bir çözüm sunmuş, ülkesini dünya sahnesinde bilimsel ve teknolojik bir güç haline getirmeyi hayal etmişti. Eğer toryum projesi hayata geçirilebilseydi, Türkiye bugün enerji ithalatına bağımlı bir ülke olmaktan çıkabilir, ekonomik ve stratejik açıdan çok daha güçlü bir konuma gelebilirdi. Arık’ın “Büyük bir servetin üzerinde oturuyoruz” sözü, bize hem bir miras hem de bir uyarı olarak kalmıştır.

Engin Arık, sadece bir fizikçi değil, aynı zamanda bir anne, bir eş ve bir kadındı. Onun azmi, bilime olan sevgisi ve ülkesine duyduğu bağlılık, genç nesillere ilham kaynağıdır. Kadınların bilimde, teknolojide ve her alanda ne kadar büyük başarılar elde edebileceğinin canlı bir kanıtıdır. Onun kaybı, Türkiye için bir bilim insanından çok daha fazlasını ifade eder; bir umudun, bir geleceğin kaybıdır.