DİNOZORLARI DOMİNE EDEBİLMİŞ TEK TÜR

Dinozorlar mükemmel hayvanlardır. Onları bu kadar eşsiz ve havalı kılan şey şu ana kadar yaşamış en büyük cüsseli hayvanlar olmasından kaynaklanmaktadır. Yani onlar gezegenimizde yaşamış ve tam anlamıyla gizemi çözülememiş dev yaratıklardır. Şu ana kadar 11.000’den fazla türü tanımlanmıştırki memelilerin 6.000 kadar farklı çeşidi olduğu düşünüldüğünde ne kadar büyük bir hakimiyet kurdukları anlaşılabilir. Yaklaşık 243MYÖ Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 MYÖ kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Şuana kadar yaşamış en büyük otobur ve etoburlar, en dayanıklı hayvanlar olarak ünlerini korumaktadır ve insanlardan sonra dünyadaki ekosistemleri bu kadar domine etmiş bir tür daha var olmadı.

Peki, ben size sadece 1 türün şuana kadar dinozorları dahi domine edebildiğini söyleseydim ne tepki verirdiniz? Dinozor evrimini incelediğimiz zaman ilk evrimleştikleri zamanlarda bu kadarda dünyaya hakim bir sınıf değildi. Dinozorlar arkozor adı verilen ilkel sürüngenlerden evrimleşmiş bir kladdır. Detaylara girmeden önce kafanızda fikir oluşması için şöyle bir bilgi vereyim, kuş olmayan sürüngenlerin ataları arkozorlardan gelmiştir. Yani özellikle timsahların ve kuşların ortak atası olan bu türlerde uzun bir dönem dinozorların gelişmesini engellemiştir. Özellikle bir tür var ki dinozorları domine eden tek tür olarak evrim ağacına ismini kazımıştır. İşte Postosuchus ve dinozorların evrimine kısa bir bakış:

DİNOZORLARIN EVRİMİ:

Dinozorların evrimsel yolculuğu, yaklaşık 252 milyon yıl önce başlayan Trias Dönemi'nde başlamıştır. Bu dönemde, Dünya büyük bir yok oluş sürecinden çıkmış ve yeni ekosistemler gelişmeye başlamıştır. Şöyle bir ek bilgi vermemiz gerekiyor: her yok oluş sonrası büyük bir ekolojik niş açılır. Haliyle evrimleşme ve türleşme artar. Boşluklar hızlıca yeni nesiller tarafından doldurulur. Bu sebeple yok oluş sonrası hızlıca dünya yeni türlerini kazanır.

Hikayemiz dinozorların atası olan arkozorlardan başlıyor. Arkozorlar, sürüngenlerin bir alt grubunu oluşturan ve dinozorların, pterosaurların ve modern timsahların ortak atası olan bir grup omurgalıdır. Kısaca ilkel sürüngenler desek yeridir. Arkozorlar, Permiyen kitlesel yok oluşunun ardından ortaya çıkmış ve hızla çeşitlenmiştir. Arkozorlar gelişmiş sonum sistemi , Dikey olarak yerleşmiş bacaklar ki sürüngenlerin çoğundan farklı olarak daha etkin hareket etmelerini sağlamıştır bir de kurbağaların aksine çok güçlü çene yapıları sistemi ile karasal sistemde etkin bir canlı olmuştur.

Arkozorlar, iki büyük gruba ayrılmıştır:

Pseudosuchia (Timsah benzeri arkozorlar): Modern timsahların ve onların atalarının dahil olduğu grup.

Avemetatarsalia (Ornithodira): Dinozorların ve pterosaurların atalarını içeren grup.

Bu iki grup, Trias Dönemi boyunca birbirinden ayrılarak farklı ekolojik nişleri doldurmuştur. Arkozorların iki ana dalından biri olan Pseudosuchia, modern timsahların ve onların atalarının evrimleştiği gruptur. Bu grup içinde yer alan türler, genellikle dört bacak üzerinde yürüyen, zırhlı kalın pullu derileri olan, daha yavaş hareket eden ve kısmen suda yaşayan canlılar olmuştur. Ancak Trias Dönemi'nde bu grup oldukça çeşitlenmiş ve kara ekosistemlerinde de yaygın hale gelmiştir.

Diğer ana dal olan Avemetatarsalia, dinozorların ve uçan sürüngenlerin (pterosaurların) dahil olduğu gruptur. Bu canlılar, daha dik duran bacaklara sahipti ve daha hızlı hareket edebiliyorlardı. Bu özellik, dinozorların diğer sürüngenlere kıyasla daha verimli avcılar olmalarına ve ekosistemlerde yayılmacı hale gelmelerine yardımcı olmuştur.

POSTOSUCKUS:

Trias Dönemi'nin en büyük etçil sürüngenlerinden biri Postosuchus'tur. Postosuchus, Pseudosuchia grubuna ait olup, modern timsahlarla daha yakından akrabadır. Ancak dinozorlara oldukça benzeyen, dik bacaklı, güçlü bir avcıydı. O dönem kara ekosistemlerinde baskın avcılardan biri olan Postosuchus, dinozorların atalarıyla rekabet içindeydi.Postosuchus’un dinozorların evrimindeki rolü büyük önem taşır. Dinozorlar, başlangıçta Postosuchus gibi büyük etçillerin gölgesinde kalmış, küçük ve çevik türler olarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. Postosuchuslar dinozor olmayan en ağır yırtıcı hayvanlardı ki ağırlıkları 4tona kadar çıkabilmektedir.

lk dinozorlar, genellikle küçük ve çevik hayvanlardı. Bunlar arasında Herrerasaurus, Eoraptor ve Coelophysis gibi türler bulunuyordu. İlk dinozorlar genellikle 1 ila 4 metre uzunluğunda olup, ağırlıkları 10 ila 100 kilogram arasında değişiyordu. Postosuchus gibi büyük avcılara kıyasla oldukça küçük ve kırılgan canlılardı. Ancak onların hayatta kalmasını sağlayan bazı kritik avantajlar vardı. Bu esneklik, onların çevresel değişimlere daha iyi uyum sağlamalarını sağladı.

İlk dinozorlar çoğunlukla etçil veya omnivor canlılardı. Küçük avları, böcekleri, sürüngenleri ve bazen bitkileri yiyerek beslenme konusunda esneklik gösteriyorlardı. İlk dinozorlar, Postosuchus gibi büyük sürüngenlere kıyasla çok daha hafif ve hızlıydı. Ayrıca küçük vücutları sebebiyle büyük arkozorlardan ziyade hızlıca üreyebiliyor ve hızlıca çeşitlenebiliyorlardır. İşte bu sebeple ilk dinozorlar Trias döneminde baskın tür olamadılar ve av olmaktan öteye gidemediler. Ta ki, işler tersine dönene kadar ve dinozorların kaderini sonsuza kadar değiştirene kadar.

TRİAS YOKOLUŞU:

Trias Dönemi’nin sonunda, yaklaşık 201 milyon yıl önce, gezegen büyük bir yok oluş olayı yaşadı. Bilim insanları, Trias Yok Oluşu’nun yaklaşık 10.000 ila 100.000 yıl arasında sürdüğünü tahmin etmektedir. Bu süre, jeolojik ölçekte oldukça kısa bir zaman dilimi olup, canlılar için büyük bir kriz anlamına gelmektedir. Orta Atlantik Magmatik Bölgesi'nde (Central Atlantic Magmatic Province - CAMP) meydana gelen devasa volkanik faaliyetler, atmosfer ve okyanuslarda büyük değişimlere yol açtı. Lav akıntıları ve yanardağ patlamaları, büyük miktarda karbon dioksit (CO₂) ve sülfür dioksit (SO₂) salınmasına neden oldu. Seragazı etkisi nedeniyle küresel sıcaklıklar yükseldi ve iklim dengesizleşti.

Önce küresel ısınma, ardından ani soğuma meydana geldi. Karbondioksit seviyelerinin artması, okyanusların asitlenmesine ve kara ekosistemlerinin bozulmasına yol açtı. Volkanik gazlar ve erozyon nedeniyle okyanusların pH değeri düştü. Deniz suyundaki oksijen miktarı azaldı, bu da birçok deniz canlısının kitlesel ölümüne yol açtı. Haliyle Trias Yok Oluşu, hem kara hem de deniz ekosistemlerinde büyük bir tahribata yol açtı. Canlıların yaklaşık %70-80'i yok oldu. Bunların içerisinde Ammonoidealer, Conodontlar, Büyük Deniz Sürüngenleri, timsah ve kaplumbağa türü olmayan arkozorlar ve daha sayısız tür bu yok oluşta yok oldu.

DİNOZORLAR NASIL HAYATTA KALDI ?

Trias yok oluşu yaklaşık 250 MYÖ yaşanmış ve türlerin neredeyse yarısını yok etmiştir. Yok ettiği türlerden biri de dinozorları domine eden postosuchus da vardı. Bu yok oluşta dinozorlar sağ kurtulmayı bazı özellikleri sayesinde nesli tükenmeden sağ çıkmıştır.

Postosuchus gibi büyük sürüngenlerin neslinin tükenmesi, onların çevresel değişimlere uyum sağlamakta zorlanmalarından kaynaklanıyordu. Bu büyük avcılar, yüksek enerji ihtiyaçları nedeniyle bol miktarda av bulmak zorundaydı, ancak ekosistem çökünce besin kaynakları hızla azaldı. Ayrıca yavaş üreme hızları ve uzun büyüme süreçleri, nüfuslarını hızla toparlamalarını engelledi. Bunun aksine dinozorlar daha ufak tefek olmasından kaynaklı yemek bulma konusunda daha büyük yırtıcılar kadar zorluk çekmediler. Ayrıca çevik özellikleri sayesinde hızla dünyanın dört bir yanına yayıldılar. Bunun yanında Postosuchus daha hantal yapısı yüzünden hızlı göç edemeyip nesli tükenmiştir.

Bir hipotez derki , postosuchus ve dinozorlar arasındaki rekabetten dinozorlar dayanıklı böbrek yapıları sayesinde kurtulmuştur. Çünkü Trias yok oluşu sırasında temiz su bulmak oldukça güçtü. Dinozorların böbrek yapıları sayesinde su bulma konusunda avantaj sağlamış olabilir. Dinozorların organ yapıları hakkında pek fazla şey bilmiyoruz. Bu sebeple günümüz torunlarına bakmak gerekir. Dinozorların torunu kuşlar ve arkozorların uzak akrabaları timsahların böbrek yapısını incelersek en karmaşık ve verimli kan süzmesi memeli ve kuşlarda yapılmaktadır. Eğer ki bu hipotez doğru ise dinozorlar etkili böbrek yapısı sayesinde su bulma konusunda avantaj sağlamıştır.

SONUÇ:

Trias Yok Oluşu’ndan sonra, dünya ekosistemleri büyük bir dönüşüm geçirdi. Bu yok oluşun en büyük etkisi, dinozorların yükselişine yol açması oldu. Trias’ın sonlarında küçük ve gölgede kalan dinozorlar, yok oluş sonrası ekosistemlerde baskın hale gelerek Jura ve Kretase dönemlerinin en güçlü kara canlıları haline geldi. Her bir son başka bir türün devrimini kapattı ve bir başkasının yüzüne güldü. Ardından dinozorlar yaklaşık 140 milyon yıl boyunca dinozorları dünyada gelmiş geçmiş en iri ve en güçlü hayvanları oldular. Aynı olayı jurasic yok oluşu sonrası memelilerde de yaşadı. Memeliler de dinozorların gölgesinde büyüyemeyip küçük ve güçsüz kalmışlardı ki Jura Yok Oluşu sonrası dünyada baskın tür oldular. Evrim tarihi böyledir işte. Bir yok oluş bir diğer canlının doğumudur. Birinin felaketi diğerinin mucizesidir.