Değişmeyen Tek Şey Değişimdir: Herakleitos Felsefesi

Herakleitos’un İÖ yaklaşık 535-475 arasında yaşamış olduğu tahmin edilmektedir. Bu dönem, Sokrates öncesi olarak adlandırılan, aklın öne çıktığı bir dönemdir. Efesli olmasından olacaktır ki kendisine “Efesli Herakleitos” denir. Bir diğer lakabı ise “Ağlayan Filozof”tur. Bunun ise tolumdan uzak, hayatını yalnızlıkla geçirmesine bağlarlar.

Aristokrat bir aileden geldiği söylenir ama kendisi hiçbir zaman siyasetle ilgilenmeyi kabul etmemiştir. Kendisine Efes kralı olması teklif edildiğinde reddettiği söylenir.^[1]

Hiçbir eseri günümüze tamamen ulaşamamıştır. Tek eserini Ephesos’ta Artemis tapınağına adadığı söylenir. Onu anlamak için ancak diğer filozofların eserlerine bakmak gerekir.

Çok sevimli bir karakter olarak tasvir edilmez. Neredeyse tüm resimlerde üzgün, karamsar bir hali vardır. İnsanoğlunu küçümser Herakleitos. Bu nedenle de insanların ancak zorla kendi iyilikleri için hareket etmeye mecbur edileceğini söyler. “Her hayvan sopayla otlağa götürülür.^[2]

Herakleitos Felsefesi: Her Şey Ateştir

İlk Çağ Yunan filozofları; evrenin, her şeyin temelinde, özünde ne olduğunu merak etmişlerdir. Bunun için çeşitli fikirleri savunmuşlardır. Örneğin Thales, her şeyin sudan oluştuğunu savunur. Her şeyin özünde su vardır. Anaximandros ise buna “Apeiron” demiştir. Yani sonsuzluk. Ona göre her şey sonsuzdan gelir ve sonsuza gider. Evrenin başı ya da sonu yoktur. Anaksimenes hava, Empedokles hava, ateş, su, toprak demiştir. İşte tüm bu özlere, “Arkhe” denir.

Herakleitos ise “Ateş”in arkhe olduğunu savunmuştur. Ona göre sürekli bir değişim, devinim vardır. Evren her zaman değişir ve buna en uygun arkhe ateştir.

Ateş, her şeyin kendisinden çıktığı ve yine kendisine geri döneceği ana maddedir. Her şey ateşten meydana gelmektedir ve yok olarak ateşe dönecektir. Bu durumda arkhe (Öz) “Ateş”tir.

Herakleitos’a göre sürekli bir değişim vardır. Her şey, her zaman değişir. “Değişmeyen tek şey değişimdir.” “Aynı nehirde iki kez yıkanılmaz.” “Her şey akar.”

Karşıtların Çatısması ve Birliği

Herakleitos, doğanın aralıksız ve daimi olarak dönüşüme uğradığını, içerdiği zıt unsurların birbirlerine dönüştüklerini savunur. Doğanın olumu içerisinde her şey, tesadüf eseri olarak gelişmeyip, gece gündüz, sıcak soğuk, savaş ve barış gibi zıtlıkların döngüsel uyumu tarafından düzenlenen sonsuz bir akım içerisinde yer alır.^[3] Ona göre oluşun temelinde karşıtların savaşı yer alır. Evrendeki zıt olan varlıklar çatışarak oluşu meydana getirirler. "Her şey, ateşteki alev gibi, başka bir şeyin ölümüyle doğar."

Herakleitos savaşa inanır. "Savaş, her şeyin babasıdır ve her şeyin kralıdır; bazılarını tanrıi bazılarını insan yaptı. Bazılarını bağımlı bazılarını özgür kıldı."