Bu Şempanze Ne Düşünüyor ?

Crystal Bridges Museum of American Art

Çizimdeki şempanze kara kara bir şeyler düşünüyor. Bir elinde Charles Darwin’in İnsanın Türeyişi adlı kitabı, masasının altında ise Pisagor’un Ruh Göçü Kuramı yer alıyor. Diğer eli çenesinde; sanki bu kitapları okuyarak bir şeyler çözmeye çalışıyor. Ne düşündüğünü tahmin etmeden önce, diğer detaylara da göz atmak gerekiyor. Bulunduğu ortam oldukça mütevazı: ahşap bir zemin, sade tuğla duvarlar... Masa örtüsü ve kitaplar özenle değil, rastgele konmuş gibi duruyor; gösterişten çok rahatlığa ve düşünmeye odaklı bir atmosfer yaratılmış. Kullanılan renkler ise boğuk değil; mavi ve kırmızı gibi zıt ama canlı tonlarla tabloya hayat verilmiş. Bu renk seçimi, resme ciddi bir hava yerine düşünsel bir canlılık ve olumlu bir hava kazandırıyor. Tabloda iki adet kafatası dikkat çekiyor. Masada, yani yüksekte duran büyük ihtimalle bir şempanze kafatası; yerde, daha alçakta olan ise bir insan kafatası. Bu kompozisyon, evrimsel düşünceyi ters yüz ediyor gibi: Artık şempanze düşünen, insan ise inceleme nesnesi olan konumda. Belki de şempanzemiz evrim, ölüm ve yaşamın anlamı üzerine kafa yoruyor. Tablonun ismi olan "It Is Very Queer, Isn’t It?" (Çok garip, değil mi?) de bu düşünsel derinliğe parmak basıyor. Hem şempanze, düşündüğü şeylere şaşırıyor; hem de biz, tabloya bakarken bu sahnenin garipliğine şaşırıyoruz.^[1]

Bu tür resimler, yani maymunların insan gibi betimlendiği sanat yapıtları, Singerie ( maymun oyunları) adı verilen bir akıma aittir.

National Galler

Louvre Museum

Tablomuzu verdiğim örnekler gibi akımın temsilcilerinden ayıran ise şempanzemiz burada insana özgü kıyafetler giymiyor, yani insana benzetilen bir maymun değil, düşünen bir hayvan gibi resmedilmiş. Ressam düşünmenin sadece insana özgü olmadığını; ya da eğer şempanzeler bizim kadar evrimleşseydi, nasıl bir bilinç taşıyacaklarını sorguluyor olabilir. Tabii ki ne ressamımızın ne de şempanzemimizin kesin olarak ne düşündüğünü hiçbir zaman bilemeyeceğiz, ancak bildiğimiz bir şey var. Bu tablo, gerçek bir şempanzeden ilham alınarak çizilmiş.^[2]

Crystal Bridges Museum of American Art

Crystal Bridges Museum of American Art

New York Central Park Hayvanat Bahçesi’nde yaşamış olan, “beyefendi” unvanına sahip Mr. Crowley adında bir şempanze vardı. Amerika’ya gelen ilk şempanze olduğu sanılıyor ve oldukça zeki bir hayvan olarak tanınıyordu. Döneminde büyük ilgi gören Mr. Crowley hakkında bir kitap bile yazılmıştı ve halkın gözdesi olmuştu. Tablomuza dönersek; şempanzemiz, düşünür pozu ile etrafındaki sembollere anlam katıyor. Bilgiye ulaşmak, düşünmek ve sorgulamak yalnızca insana mı aittir, yoksa biz zamanla sadece kendimize ait bir ayrıcalık mı uydurduk? “Çok garip, değil mi?” diye sorar tablo; bu soru, zihnimizin bir köşesinde her zaman var olan yaşamsal bir arayıştır. Belki de düşünmenin, merak etmenin ve anlamaya çalışmanın özü; tür fark etmeksizin her bilinçli varlıkta parıldayan o aynı ışığa dayanır. Belki de evrimin en büyük armağanlarından birisi, yalnızca aklımız değil, sürekli sormaya devam eden yapımızdır.