Bartolomeu Dias ve Ümit Burnu’nun Keşfi

Bu yazı, henüz yeni başladığım “Coğrafi Keşifler Serisi”nin ilk yazısıdır. Bu seri boyunca amacım, sizlerle birlikte zaman yolculuğuna çıkarak coğrafi keşiflerin neden, nasıl geliştiğini daha yakından görmektir. Sadece başlıktaki konuya değinmekle yetinmeyeceğim. O dönemin içine girebilmek adına meydana gelen diğer olayları da öğreneceğiz. Bu adamların neden büyük insanlar olduğunu, nasıl başardıklarını göreceğiz. Sahi; sizce Macellan ve ekibi neden açlıktan direkleri yerken, skorbüt hastalığına yakalanmalarına rağmen dönmeyi düşünmediler? Yoksa düşündüler de bir şey mi onlara engel oldu: Merak.

***

Döneme Yakından Bakış

Denizcilik faaliyetlerinin başlangıcı için konumu en müsait yerlerdir İspanya ve Portekiz. Sadece bu avantajı yoktur; ayrıca birazdan değinecğim üzere oldukça zeki, denizciliğin önemini kavramış kralları vardır. Elbette bu “Önem”in altında yatan bazı çıkarlar vardır: Altın ve Baharat Yolu... Yıllardır anlatılan Doğu’nun zenginlikleri Batılıları cezbediyordu. Ayrıca o dönem geniş toprak sınırları olan Osmanlı, bu yolların güzergahında bulunmasının avantajını kullanarak vergiler alıyordu. Bu da sevmedikleri Osmanlı’yı güçlendiriyordu. Bu sebeple konumunun avantajını kullanarak, yani denizcilikte gelişerek, yeni yollar bulmaları icap ediyordu.

Ayrıca bir de aslında olmayan Rahip Johannes’in krallığını bulma isteği vardır. Rahip Johannes olayı bir başka yazımın konusu olsun. Şu anlık yalnızca bir “Yalan” olduğunu bilmemiz bize yetecektir. Arabistan’daki Johennes’i bulduklarında Haçlılara, Müslümanlara karşı yardım edeceği düşüncesi hakimdir.

***

Prens Denizci Henrique

Sevgili okurlar, hani başta dedik ya “Akıllı ve zeki kralları vardı.” İşte Henry bunlardan biridir. Avrupalıların ilk keşif gezilerine büyük destekler veren, ilk denizcilik okulunu kuran kişidir Denizci Henrique. Bakmayın “Denizci” denildiğine. Kendisi her ne kadar büyük teşviklerde bulunmuşsa da yalnızca birkaç sefere katılmıştır ve bu seferler de Portekiz’in Kralı I. Joao’nun (Henry’nin babası) Afrika’nın altınının geldiği yer ve Cebelitarık Boğazının anahtarı olan Ciota limanına yapılan ve sonucunda başarılı olunan seferlerdir.^[1] Hiç okyanusa açılmadı Henry ama manevra kabiliyeti oldukça yüksek olan “Karavela” adlı gemi türünü yaptıran oydu.

Henry, Sagres’teki şatosunda bir merkez kurdurtur. Müslümanları, Venediklileri, Yahuduleri ve pek çok milletten insanları davet eder. Burası bir bilgi paylaşım yeri olur tabiri uygunsa. Yaptığı bir diğer önemli iş, yukarıda bahsettiğimiz denizcilik okulunu kurması olmuştur. Aslında onun da bu işle ilgilenmesinin “Merak” dışında bazı sebepleri vardır (Doğal olarak): Hristiyanlığı yaymak, yıllarca anlatılan altınlara ulaşmak ve Rahip Johannes’i bulmak bunlardan birkaçıdır yalnızca.

***

Bartolomeu Dias Ümit Burnu’nu Geçiyor

1420-1434 arasında Afrika’nın çevresini dolaşmak için 4 sefer düzenlenmiştir. Anlaşılan, Denizci Henry Afrika’nın güney burnunu (Ümit Burnu) aşmaya oldukça istekliydi. Ancak bunlar güçlü fırtınalardan dolayı başarısızlkla sonuçlanmıştır. Fakat unutulmamalıdır ki her başarısızlıktan öğrenilecek birçok şey vardır. Henry, Ümit Burnu’nun geçildiğini görmeden 1460 yılında ölür. Ancak onun isteği ileride gerçekleşecektir: O istedi diye değil, ardında zenginlik ve çıkar olduğu için gerçekleşecektir.

Ardından gelen Kral Manuel bu seferleri destekler. 2. Joao Dönemi’nde Hint zenginlikleri için biri karadan biri denizden olmak üzere iki sefer hazırlanır. Kara seferini düzenleyecek olan Pedro da Covilha ve birkaç adam, 7 Mayıs 1487’de yola çıkar. Pedro da Covilha’nın hazırladığı rapor 9 ay sonra sefere çıkacak olan Vasco da Gama’nın Hindistan’ı keşfine zemin hazırlamıştır.

Diğeri de Bartolemau Dias’ın yönetiminde denizdendir. Deniz subayı olarak bu göreve verilen kişi oldu Dias. Ağustos 1487’de Sao Cristovao ve Soa Pantelaeo adlarında iki karavela ile (Henry’i analım bir kez daha) yola çıktılar. Sevgili okurlar, unutmayın ki o dönem skorbüt hastalığı (Özellikle o dönem denizcilerin yakalandığı aşırı c vitamini eksikliğinden kaynaklanan öldürücü bir hastalık) var. Ters rüzgarlarla yol alamadıkları için sık sık açlık baş gösterir . Yani demem o ki, bu insanlar tüm bu anlatılanları kolay başarmadılar. Hatta ileri ki yazılarımızda değineceğimiz Macellan’ın ekibinin açlıktan direkleri kemirdiği söylenir.

Nitekim fırtınalı bir günde, 16 Ağustos 1488’de, bugün Ümit Burnu dediğimiz yeri geçer Dias. Buraya öncelikle “Fırtınalar Burnu” adını verirler. Ancak, denizcileri korkutmamak için olacak ki bunu “Ümit Burnu” olarak değiştirmiştir Kral Manuel. Bir diğer rivayet ise, bir gün zenginliklere ulaşılacak ümidi ile bu ismi vermiş olmalarıdır (Bence her ikisi de).

Daha sonra burnun diğer tarafındaki Mossel koyuna demir atılmış ve sonuncu padrao (Burada Padrão denilen Portekiz Krallığını simgeleyen ve burasının Portekiz'in egemenliğine geçtiğini vurgulayan kraliyet armalı taş.^[2]) da buraya dikilmiştir. Daha sonra mürettebat pek çok seferde olduğu gibi (Örn. Kolomb’un ve Macellan’ın seferleri) ilerlemeyi reddetmiştir. Bunun üzerine on altı ay ve on yedi günlük yolculuktan sonra Aralık 1488’de Portekiz’e geri dönmüşlerdir.^[1]

Ardından Bartolomeu Dias, gelecek yazıda değineceğimiz Vasco da Gama’nın yolculuğuna eşlik edecektir. Ve Dias’ın sonu da 29 Mayıs 1500’de Ümit Burnu yakınlarında yakalandığı bir fırtına olmuştur...