Ampütasyon nedir? Bu süreçte çocuklarla nasıl iletişim kurulur?

Yaşanılan deprem felaketinin ardından bazılarımızın ilk defa duyduğu bazılarımızın aşina olduğu ama hepinizin son bir ayda en çok duyduğu kelimelerden biri olan “ampütasyon”dan bahsedeceğim size.

Ampütasyon, kol veya bacağın herhangi bir bölümünün travma veya cerrahi sonrası kesilerek vücuttan ayrılması durumuna denilmektedir. Ampütasyon farklı nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Ampütasyon iş kazaları, trafik kazaları ve savaş yaralanmaları gibi bir travmaya bağlı olarak gelişebildiği gibi; kol veya bacaktaki kemik veya yumuşak doku tümörü, enfeksiyon, damar hastalığına bağlı kanlanma bozukluğu, aşırı doku hasarı veya işlev bozukluğu gibi herhangi bir hastalık nedeniyle de cerrahi tedavi olarak gerçekleştirilebilir.

Yaşanan deprem ve yıkımlardan sonra sağ kalan kişilerin hastanelerde tedavi gördüğünü biliyoruz. Tedavi sürecinde bazı çocuklarda ve yetişkinlerde sağlıklarını korumak için ampütasyon kararı alınabiliyor. Bu sürece ilişkin çocuklara dair bilgilendirmelerin nasıl yapılacağı da önemlidir. Ben sizlere Ampütasyon sürecinde gözetilmesi ve sakınılması gereken noktaları içeren bu metni bilgileri somutlaştırmak amacıyla örnek cümlelerle açıklayarak yazacağım.

Öncelikle kendi duygumuzun farkında olmamız gerekiyor. Bu durum herkes için çok üzücü ve beklenmedik olabilir. Üzülmemek, korkmamak gibi bir beklentiye girmek yerine duygunuzun farkında olarak ve bu duygunun doğal olduğunu bilerek ilerlemek daha yararlı olacaktır. Çocuklar duyguları anlama konusunda uzman gibidir. Yüz ifadeniz, ses tonunuz onlar için bazen sözcüklerden daha öncelikli olabilir. Bu nedenle verdiğiniz bilgi kadar bilgiyi nasıl verdiğinizde önemlidir. Sürece ilişkin hem kendiniz bilgi edinebilirsiniz hem de çocuğa yaşına uygun olarak doğru bilgiyi aktara bilirsiniz. Bilgi vermek her şeyin en ince ayrıntısına kadar anlatmak değildir kısa, net ve doğru bir bilgi verip sonrasında çocuğun sorularına göre devam edebilirsiniz. Örneğin: “Şimdi sana sağlık durumunla ilgili üzücü bir haber vereceğim.” diyerek çocuğun hazırlanmasına alan açabilirsiniz. “Tedavinin ilk basamağı olarak parmağını elinden ayırmamız gerekiyor çünkü artık onu kullanman mümkün değil ve bunu yapmamamız durumunda parmağının böyle kalması sana acı verir ya da elini kullanmanı engeller. Bu tedavi sonrasında o bölgeyi etkin bir şekilde kullanabilmen için başka tedaviler, yöntemler kullanılacak ancak ilk adım olarak bunun yapılması gerekiyor.” Özellikle 12 yaş altındaki çocuklar için durumları somutlaştırmak önemlidir. Somutlaştırarak anlatma imkanınız olursa bu örneği kullanabilirsiniz: “Bak buralardan hep damarlar geçiyor, bazen buraya baskı olunca o damarlardaki akış duruyor. (Burada çevrenizde serum hortumu vb. varsa hortumu bükerek somutlaştırabilirsiniz.) Bak gördün mü buralara şu an sıvı gitmiyor, akış durdu. Akış durunca da altta kalan, sıvı akmayan yerler zarar görür. O yüzden orayı bütünden ayırmamız gerekiyor.”

Çocukların canım yanacak mı, acıtacak mı gibi soruları hatta kaygıları ve korkuları olabilir. Bu soruların cevabı net olmamakla birlikte ağrıyı hissetmemesi için sağlık çalışanlarının çaba sarf edeceği bilgisini verebilirsiniz. Örneğin: “Ameliyat sürecinde ve daha sonrasında sağlık çalışanları ağrı ya da acı hissetmemen için sana ilaç verecekler.” diyebilirsiniz. Tüm iletişim boyunca çocukların kullandığı kelimelere dikkat edilmesi, tüm bunları anlatırken çocukların kullandıkları kelimelerin kullanılması sürecin anlaşılmasını kolaylaştırabilir. Ameliyatta lokal anestezi uygulanacak çocuklar için “Ağrı hissetmeyeceksin ama baskıyı hissedebilirsin.” Diyebilirsiniz. Ameliyatta genel anestezi alacak çocuklar için ilaç uykusuna vurgu yapabilirsiniz. “Şimdi uyuyacaksın.” gibi genel bir ifadenin kullanılması çocuğun daha sonraki dönemde uyku ile olan ilişkisini zedeleyebilir. Bu nedenle ameliyat öncesi şu açıklama yararlı olacaktır: “Ameliyat sürecinde sağlık çalışanları ağrı ya da acı hissetmemen için sana ilaç verecekler ve bu ilaç seni uyutacak. Bu normal bir uyku değil, ilaç verecekleri için uyuyacaksın ve sonrasında ameliyat bittiğinde uyanacaksın.”

Çocuklar hem ameliyattan önce hem de sonrasında korktuğunu belirtebilir burada da korkmasına ilişkin cesaretlendirmeler yerine korku hissetmenin gayet doğal olduğu bilgisini verebilirsiniz. “Sen kocaman çocuk oldun.” “Erkek adam ağlamaz.” “Korkacak bir şey yok.” gibi ifadeler asla kullanılmamalıdır. Bunun yerine: “Şu an korktuğunu biliyorum, görüyorum. Parmağını elinden ayırmak zorunda kaldığımız için çok üzgünsün.” gibi ifadeleri kullanarak onu anladığınızı hissettirebilirsiniz.

Çocuktuk yetişkinler gibi bu durumu neden kendilerinin yaşadığını sorgulayabilirler. “Neden ben?” “Neden benim çocuğum?” gibi sorgulamalar görülebilir. “Şu an sağlıkla ilgili bu durumu yaşaman senin yaptığın ya da yapmadığın bir şeyden dolayı olmuyor.” diyerek sorularına yanıt verebilirsiniz. Özellikle okul öncesi çocukluk döneminde çocuklar benmerkezci düşünme tarzına sahiptir. Yaşanılan bu durumu kendi yaptıkları bir yaramazlıktan ya da yapmadıkları bir sorumluluktan dolayı, “oyuncaklarımı toplamadım ondan oldu.” gibi düşünebilirler. Bu yaş dönemindeki çocuklara bu durumun kendilerinin yaptıkları ya da yapmadıkları herhangi bir şeyden kaynaklanmadığı mutlaka söylenmelidir.

Bundan sonrasına ilişkin bilgi vermek hem çocuğu hazırlayacak hem de olası kaygılarını dile getirmesini açacaktır. “Parmağı, ayağı ya da kolu olmadan yaşayan hem çocuk hem yetişkin pek çok insan var. Daha önceden de dediğimiz gibi bu duruma ilişkin farklı tedavi yöntemleri yardımcı araçlar (protez, koltuk deneyi) kullanmak için sağlık çalışanları ile beraber süreci yürüteceğiz. Bu duruma alışma sürecinden sonra oyun oynamana, okula gitmene engel bir durum olmayacak ancak bazı şeyleri yapmanın yeni bir yolunu öğrenmek zorunda kalabilirsin. Bu biraz zaman alabilir. Bu sürede hem biz hem öğretmenlerin hem arkadaşların hem de sağlık çalışanları sana yardım edecek.”

Çocuklarda ve genç/ergen yaş grubunda öfke, depresyon, içe kapanma gibi belirtiler gözlenebilir bu gibi durumlarda olabildiğince sabırlı ve kapsayıcı yaklaşmalısınız. Akıl verme, çözüm önerme, neşelendirmek ya da kafasını dağıtmaya çalışma gibi yöntemler kullanmamalısınız. Önceliğiniz çocuğun duygularını anlama ve çocuğa anlaşıldığını hissettirmek olmalıdır. Uzuv kaybı yaş döneminden bağımsız olarak kişi için bir kayıp ve yaz sürecini beraberinde getirme riski taşır. Yas süreci, kayıplar sonrasında verilen evrensel ve doğal bir yanıt olsa da yas tutma biçimlerimizin parmak izlerimiz kadar kişisel olduğu unutulmamalıdır. Bu kayıp ve yas sürecinde çocuklar ve gençler sanki hiçbir şey yokmuş gibi davranabilirler, sizi duymuyor görünebilirler, çok öfkeli olabilirler ve öfkelerini analiz edip sebebini açıklayamadıkları için konuyla hiç ilgisi olmayan şeylere yoğun öfke sergileyebilirler ya da her şeye mızmızlanmak, sürekli uyumsuz, üzgün, karamsar olma gibi tepkiler verebilirler, bunların hepsinin yas tepkisi olduğunu bilmek gerekir. Her bireyin yasa verdiği tepkiler ve şiddeti farklı olabileceğinden uygun desteğin sağlanması, gerekli durumlarda bireysel görüşmelerin ve psikolojik desteğin sağlanması önemlidir.

Deprem sonrası afetzedelere psikolojik ilk yardım eğitiminden aldığım bilgileri sizler için derledim. Umarım bu süreçte birbirimize faydamız dokunur. Gün, birlik olma günü.