Bilinen Türlerin %80'i Hızlı Çeşitlenen Az Sayıda Gruptan Geliyor!

İngiliz evrimsel biyolog J.B.S. Haldane'nin, Tanrı varsa böceklere karşı özel bir sevgi beslediğini esprili bir şekilde ifade ettiği söylenir. Bu söz, aslında önemli bir gerçeği ifade ediyordu. Yaşam ağacı oldukça düzensiz bir yapıya sahiptir. Yaşayan veya soyu tükenmiş tüm türlerin bulunduğu bu soy ağacı, bazı yerlerde kısa dallardan oluşan sık bir çalılığa benzerken, bazı yerlerde ise seyrek ama uzun dalları vardır. Ayrıca birkaç grup baskın olma eğilimindedir. Haldane'ın belirttiği gibi, yaşayan böceklerin %40'ından fazlası kınkanatlı, kuşların %60'ı ötücü kuş ve bitkilerin %85'inden fazlası çiçekli bitkilerden oluşmaktadır.

Peki, birkaç büyük grubun bu kadar yoğun tür çeşitliliği barındırması, Dünya'daki yaşamın evrensel bir özelliği midir? Evrim ve ekolojiyi anlamamız açısından kritik olan bu soru, biyologlar arasında uzun süredir tartışılmaktadır. Ancak yakın zamana kadar, dünyada kaç türün var olduğunu, bunların evrimsel ilişkilerini ve her bir grubun yaşını yeterince bilmediğimiz için kesin cevap verilemiyordu. Şimdi ise ABD'li bilim insanları, bu soruya net bir yanıt vermeyi başardı. Bulgular Frontiers in Ecology and Evolution dergisinde yayınlandı.^[1] Arizona Üniversitesi'nden Prof. Dr. John J. Wiens bu konuda şunları söylüyor:

Burada ilk kez, yaşayan türlerin çoğunun gerçekten de hızlı yayılım (İng: rapid radiation) ile evrimleştiğini gösteriyoruz. Yani kısa sayılabilecek zaman dilimlerinde çok sayıda yeni tür ortaya çıkıyor. Daha da netleştirmek gerekirse; yaşamın farklı âlemlerine, hayvanların ve bitkilerin şubelerine ve bilinen türlerin %80'den fazlasının, olağanüstü bir çeşitlenme hızına sahip azınlık gruplara ait olduğunu görüyoruz.

Wiens ve makalenin ortak yazarı olan California Riverside Üniversitesi'nden Dr. Daniel Moen, "klad" olarak adlandırılan gruplardaki (her biri tek bir atadan evrimleşen, şubeler, sınıflar veya familyalar gibi tür grupları) tür zenginliği ve çeşitlenme oranlarının dağılımını analiz etti.

Araştırmacılar bu incelemeyi kara bitkileri, böcekler, omurgalılar, tüm hayvanlar ve hatta tüm canlılar üzerinde tekrar etti. Her kladın kaç tür içerdiğini, yaşını ve yeni türlerin oluşma hızını yani çeşitlenme oranını da analiz ettiler. Çalışmada karasal bitkilerin 10 şubesi, 140 takımı ve 678 familyasına odaklandılar. Bunlar toplamda 300.000'den fazla türü içeriyordu. Böceklerin ise 31 takımı ve 870 familyasına yoğunlaştılar, bu gruplar ise bir milyondan fazla bilinen türü kapsıyordu. Ayrıca, 66.000'den fazla türü içeren 12 omurgalı sınıfına ve 1,5 milyondan fazla türü içeren 28 şube ve 1.710 hayvan familyasına da odaklandılar. Son olarak, tüm yaşam formları arasında 2 milyondan fazla türü kapsayan 17 alem ve 2.545 familyayı analiz ettiler.

Ekip, sonucun oldukça net olduğunu belirtiyor. Hangi düzeye bakılırsa bakılsın yaşayan türlerin büyük çoğunluğu, ortalamadan çok daha hızlı çeşitlenmiş birkaç büyük kladın içinde toplanıyordu.

Uzmanlar, bu tür hızlı çeşitlenmelerin genellikle yeni bir yaşam alanı oluştuğunda meydana geldiğini düşünüyor. Yaklaşık 2,5 milyon yıl önce Orta Amerika'dan Galápagos Adaları'na ulaşan kuşların kısa sürede Darwin ispinozlarına dönüşmesi ya da 50 milyon yıl önce yarasalarda kanatlı uçuş gibi yeni bir evrimsel özelliğin ortaya çıkmasıyla büyük bir çeşitlenmenin başlaması buna örnek gösterilebilir. Wiens şunları söylüyor:

Sonuçlarımız, yaşamın çeşitliliğinin büyük bir kısmının bu tür nispeten hızlı yayılımlarla açıklanabileceğini gösteriyor. Ayrıca, elde ettiğimiz bulgular ve önceki çalışmalarımız, bu hızlı yayılımları açıklayabilecek kilit özellikler de sunuyor.

Wiens, bu özellikler arasında, alemler için bitkiler, hayvanlar ve mantarlarda çok hücrelilik; hayvan şubelerinde eklembacaklıların karaya çıkması ve bitki bazlı beslenme tarzını benimsemesi, bitki şubeleri için ise çiçekli bitkilerde çiçeklerin ve tozlaşmanın ortaya çıkmasının sayılabileceğini belirtiyor.

Fakat geriye hâlâ bir gizem kalıyor. Şu ana kadar tanımlanmış ve bilinen bakteri türü sayısı yaklaşık 10.000 civarında bakterilerin gerçek tür dağılımı hâlâ tam olarak bilinmiyor. Gerçek sayıya dair tahminler milyonlardan trilyonlara kadar değişiyor. Yine de bakterilerin kökeni 3,5 milyar yıl öncesine dayandığından, çeşitlenme oranı oldukça düşüktür. Yazarlar makalelerinde durumu şöyle özetliyor:

Eğer bakterilerin gerçek çeşitliliği, diğer gruplar için tanımlanandan çok daha yüksekse, bu durum bakterilerin düşük çeşitlenme oranına sahip bir grup olarak dünyadaki türlerin çoğunluğunu kendi alemleri altında barındırdığı anlamına gelir ki bu, sonuçlarımızla kesinlikle uyuşmaz. Bu nedenle, sonuçlarımızın genel olarak bilinen tür çeşitliliği için geçerli olduğunu vurgulamak isteriz.