Araştırma, İtalya'nın Binlerce Yıllık Üzüm Islahı Geçmişini Ortaya Çıkarıyor!

PLOS One dergisinde yayımlanan bir çalışmada araştırmacılar, İtalya'daki asma evcilleştirme sürecinin tıpkı iyi bir şarabın yıllanması gibi yavaş ilerlediğini ortaya koydu.^[1] Ülkenin sembol ihraç ürünlerinden biri olan şarabın binlerce yıla yayılan gelişim hikâyesi, Tunç Çağı'na kadar uzanıyor.

Günümüzde bağcılık, yılda yaklaşık 80 milyon ton taze üzüm üretiyor. İtalyan şarabı çok ünlü olsa da Batı Akdeniz'de bağcılığın tarihine dair bilgiler, Avrupa ve Asya'nın diğer bölgelerine kıyasla hâlâ sınırlı. Çalışmanın ortak yazarı ve arkeobotanist Mariano Ucchesu şunları söylüyor:

Şarap üretimi, insan kültürü için derin bir anlam taşımış ve dini törenlerden kültürel geleneklere kadar bugün de önemini koruyor. Ekonomik açıdan baktığımızda, üzüm dünyada en yaygın yetiştirilen meyvelerden biri. Öyle ki her yıl 260 milyon hektolitreden fazla şarap üretiliyor.

2008 yılında, Akdeniz adası Sardinya'da Ucchesu ve diğer araştırmacılar, Bronz Çağı'na ait bir kuyunun içinde çok miktarda bitki kalıntısı keşfettiler. Kuyunun içindeki ortam sayesinde, binlerce üzüm çekirdeği de dahil bitki kalıntıları çok iyi korunmuştu. Ucchesu, doktora tezi için bu çekirdekleri ve bitki kalıntılarını incelemeye başladığında araştırma ekibi, bulunan bu eski çekirdeklerin evcilleştirilmiş, yani insanlar tarafından yetiştirilen üzüm çeşitlerine ait olduğunu keşfetti. Ucchesu konu hakkında şunları söylüyor:

O zamana kadar İtalya'da evcilleştirilmiş üzümlerin Fenikeliler tarafından getirildiği ve daha sonra Romalılar aracılığıyla yayıldığı sanılıyordu. Ancak araştırmamız, Sardinya'da 3.000 yıl önce bile evcil üzümlerin yetiştirildiğini kanıtladı. Bu bulgu, Sardinya'nın bir istisna olup olmadığını ve İtalya anakarasında da benzer izler bulunup bulunamayacağını sorgulamama neden oldu.

Çalışmada, Ucchesu ve Fransa, İtalya ve İspanya'daki kurumlardan oluşan bir ekip, İtalya ve çevresindeki 25 arkeolojik alandan çıkarılan 1.700'den fazla üzüm çekirdeğini inceledi. Bu çekirdekler, Neolitik Dönemden Orta Çağa kadar uzanan 7.000 yıllık bir süreyi kapsıyor.

M.Ö. 1000 yılından daha eski olan alanlarda bulunan üzüm çekirdeklerinin neredeyse tamamı, günümüzdeki yabani üzüm asmalarının çekirdekleriyle aynı boyut ve oranlara sahip. Bu durum, bu dönemdeki insanların üzümleri doğadan topladığını ortaya koyuyor. Ancak M.Ö. 1000 ile M.S. 600 arasında değişim rüzgârları esmeye başladı. Bu döneme ait üzüm çekirdeklerinin çoğu, artık modern evcil çeşitlere daha yakın bir forma sahipti. Yine de bölgeden bölgeye çekirdek boyutları, oranları ve evcil-yabani üzüm karışımında ciddi farklılıklar gözlemleniyordu.

Orta Çağ'ın M.S. 700 civarına denk gelen döneminde ise evcil üzüm çekirdekleri hem sayıca artmış hem de modern yetiştirilen türlerle neredeyse aynı özellikleri taşır hale gelmişti. Bu zaman çizelgesi, İtalya'da üzüm yetiştiriciliğinin muhtemelen Geç Bronz Çağı'nda başladığını gösteriyor. Bunu da muhtemelen, yabani ve kültür üzümlerinin birbirleriyle karıştırılarak yeni evcil çeşitlerin yaratıldığı, yüzyıllar süren yavaş bir evcilleştirme süreci izledi.

Özellikle iki İtalyan bölgesi, bu ilk üzüm yetiştirme izlerine dair kanıtlar sunuyor. Güneydoğu İtalya'daki Campania bölgesinde, Grotta di Pertosa mağaralarında daha çok evcilleştirilmiş türlere benzeyen üzüm çekirdekleri bulundu. Sardinya adasındaki Sa Osa arkeolojik alanında ise binlerce üzüm çekirdeği keşfedildi. Ucchesu, çalışmanın en şaşırtıcı yanının üzüm çekirdeklerinin zaman içindeki evrimini gözlemlemek olduğunu şu sözlerle dile getiriyor:

M.Ö. 6.000'lerde çekirdek şeklinde yaşanan köklü değişim, insanların bu dönemde üzüm yetiştirmeye ciddi şekilde odaklandığının kanıtı. Çekirdeklerin şekli, Roma dönemine kadar evrimini sürdürdü. Bu dönemde üzüm yetiştiriciliği yoğunlaştı ve yabani-evcil melezlemesiyle yeni türler ortaya çıktı.

Elde edilen sonuçlar mevcut araştırmalarla örtüşse de Akdeniz'deki üzüm yetiştiriciliğinin tarihini netleştirmek için daha fazla arkeolojik çalışmaya ihtiyaç var. Ekip antik DNA analizleriyle günümüz üzüm çeşitlerinin hangi tarihi tohumlardan geldiğini araştırmayı planlıyor. Ucchesu, son olarak tüm şarap severlere şu mesajı veriyor:

İyi bir şaraptan aldığımız her yudumda, damağımıza ulaşmak için zaman içinde ilmek ilmek dokunmuş bir hikayenin, yani bin yıllık bir yolculuğun yankılarını tattığımızı hayal etmek önemlidir.