Ananas ve Kivi Gibi Meyveleri Yedikten Sonra Ağzınız ve Diliniz Neden Acıyor?

Özellikle de ananas ve kivi gibi bazı tropik meyveleri yedikten sonra ağzınızda yanma ve acı hissedebilirsiniz. Elbette bunun sebebi, ağız fizyolojinizdeki bir problem olabilir: Özellikle de pamukçuk (aft), ağız ülseri veya B Vitamini eksikliği gibi sorunları olanlarda bu yanma daha sık görülür. Bu kişilerde ağız yanmasına neden olan, özellikle de portakal, greyfurt ve limon gibi turunçgillerin asidik doğasıdır. İlginç olan, bu hastalığı olmayan kişilerin bile ananas gibi bir meyveyi yedikten sonra ağzında yanma deneyimlemesidir. Bunun sebebi, meyvelerde bulunan bir enzimin hayvan proteinlerini parçalıyor olmasıdır!

Bromelain Enzimi Nedir? Neden Ağzı Acıtır?

Ananas gibi bitkilerin meyvesinde ve özellikle de gövde kısımlarında bromelain adı verilen bir enzim bulunmaktadır.^[1] Proteaz yapılı olan, yani protein parçalama sürecini hızlandıran bu enzim, ismini Ananasgiller ailesinin Latince ismi olan Bromeliaceae sözcüğünden almaktadır. İki çeşit bromelain bulunmaktadır: gövde bromelaini ve meyve bromelaini.

Bromelain, proteinleri bir arada tutan peptit bağlarını parçalayak onları daha ufak aminoasitlere dönüştürür ve bu sayede bitki, bu aminoasitleri kullanarak yeni proteinler inşa edebilir.^[2] Ancak enzimin bu bitkilerdeki işlevi büyük bir soru işaretidir. Çünkü bromelain, özellikle de jelatin gibi hayvansal proteinleri parçalamak konusunda etkilidir.^{[3], [4], [5]} Dolayısıyla bu tür bir enzimin daha ziyade etçil bitkilerde olmasını bekleriz (ki gerçekten de bu bitkilerde de bu tür enzimler ve çok daha fazlası vardır); çünkü bu bitkiler azot ve fosfor gibi ihtiyaçlarını topraktan değil, yakaladıkları hayvanlardan edinirler. Ananas gibi bitkilerse azot ve fosfor ihtiyacını hayvan avlayarak değil, ilginç anatomisi sayesinde giderir: Ananasın fitotelmata adı verilen ve Fibonacci Serisi'ni takip eden kanal örüntüsü, yağmur sonrası meyve üzerinde suyun birikmesini salar. Buralarda genellikle hep su bulunur ve bu su içinde azot ve fosfor gibi elementler de çözünmüş halde bulunur. Bitki de ihtiyacını bu su sayesinde giderir.^{[6], [7]}

Dolayısıyla bromelain enziminin bitkilerdeki rolü tam olarak bilinmemektedir. Ancak yapılan çalışmalar, bu enzimin sadece hayvan proteinlerini değil, aynı zaman mantar proteinlerini de etkili bir şekilde parçalayabildiğini göstermektedir.^[8] Bu nedenle bu enzimin bitkilerin savunma sisteminde rolü olduğu düşünülmektedir. Ayrıca tohum üretiminde, bitki gelişiminde ve hücre içi protein iletim süreçlerinde de rolü olduğunu gösteren bulgular vardır.^[9]

İşte insan da bir hayvan türü olduğu ve bromelain de hayvan proteinlerini etkili bir şekilde parçalayan bir enzim olduğu için, ananas yediğinizde ağzınızda ve dilinizde acı deneyimleyebilirsiniz. Elbette ananas içindeki bromelain size zarar verecek düzeyde değildir, dolayısıyla acı da oldukça kısa süreli ve geçicidir. Dahası, mide asidiniz bu enzimi parçalayacak kadar güçlüdür, dolayısıyla ananas yediğinizde vücudunuza herhangi bir zarar vermezsiniz.

Tam tersine, ananasın (ve bromelain tüketmenin) sindirim açısından birçok faydası bulunmaktadır: Günde 2 defa 400 miligram bromelain tüketen osteorartrit hastalarında pekişme, kardiyovasküler hastalıklarda risk azalımı ve 3 aylık kullanım sonucunda kronik sinüzitte iyileşme gibi bazı potansiyel faydaları gösteren araştırmalar mevcuttur.^{[10], [11], [12]} Ayrıca astım hastalarında antienflamatuvar etki, sıçanlarda kolit semptomlarında azalma gibi insanlarda kesin olarak etkisi olup olmadığı bilinmeyen bazı ek faydaları da olduğu düşünülmektedir.^{[13], [14]}

Ancak her kimyasal madde gibi bromelain de sadece hekim tavsiyesiyle tüketilmelidir, çünkü yüksek dozda tüketilmesi halinde ishal, mide bulanması, kusma ve ağır menstrüal kanamaya neden olabilir. Eğer kan seyreltici kullanıyorsanız, bromelain tüketiminden uzak durmanızda fayda vardır; çünkü bromelain, savunma sistemi etkisiyle kanınızdaki trombosit sayısını azaltabilmektedir. Bu nedenle ameliyat öncesi ve sonrasında da bromelain tüketiminden kaçınılmalıdır.

Yine de bromelain enziminin çalışma biçimi düşünülecek olursa, siz ananas yerken ananasın da sizi yemeye çalıştığını söylemek çok uzak olmayacaktır. En azından ananas, kendini size karşı savunmaya çalışmaktadır (ama bunu yeterince iyi yapamamaktadır).

Meyve Tüketimi Sonrası Ağızda Acının Diğer Nedenleri

Yazının başında da söz ettiğimiz gibi meyve tüketimi sonrasında ağızda acımanın tek nedeni bromelain enzimi değildir. Belli hastalıklar, bu acı etkisini artırabilmektedir.

Oral Alerji Sendromu

Örneğin meyve tüketimi sonrasında dil acısının en yaygın nedeni oral alerji sendromu veya polen meyve sendromu olarak bilinen bir rahatsızlıktır. Yetişkinlerin %50-75 arası polene karşı alerjiye sahiptir ve birçok meyve/sebze içinde polen proteinlerine çok benzer proteinler olduğu için, bunları tüketmek de çeşitli alerjik tepkileri tetikleyebilir.

Her ne kadar oral alerji sendromu çoğunlukla ağız ve boğazı etkilese de daha genel alerjik reaksiyonlara da neden olabilir. Örneğin dil ve dudak şişmesi, ağız kaşınması, göz yaşarması, hapşırma, karın ağrısı, kusma, vb. semptomlar gösteriyorsanız, bu sendromdan şüphelenebilirsiniz. İleri düzey vakalarda bu sendrom yutkunma ve nefes almayı zorlaştırabilir ve hatta anafilaksiye neden olarak ölümle sonuçlanabilecek düzeyde bir alerjik tepkiye neden olabilir. Bu etkilerin şiddeti ve biçimi kişiden kişiye çok değişmektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Diğer Hastalıklar

Muz, elma veya diğer meyveleri yedikten sonra ağzınızda acı hissediyorsanız meyveden kaynaklı olmayan başka durumları da düşünmek gerekebilir. Örneğin ağız pamukçuğu, dil ve dişeti ağrısına neden olabilir, ağız kenarlarında çatlaklara yol açabilir ve hatta ağız boşluğunda beyaz iltihaplara neden olabilir. Bu, Candida cinsi bir mantar enfeksiyonundan kaynaklanmaktadır ve bademciklerinize ve boğazınıza da yayılabilir. Benzer şekilde ağız ülseri ve aft da ağzınızda acıya neden olabilir. Bu durumda yüksek C vitamini içerikli meyvelerden biraz uzak durmakta fayda olacaktır çünkü bunların asidik doğası ağız yaralarında acıya neden olur.

B12 Vitamini Eksikliği

Son olarak, meyve tüketimi sonrası ağız acısının en yaygın nedenlerinden biri B12 vitamini eksikliğidir. Bu vitamin, nöral fonksiyonların sürdürülmesini sağlar ve vücudunuzun kırmızı kan üretiminde rol alır. B12 vitamini düzeyleriniz çok azalırsa, anemi, ağız ülseri, görme problemleri, depresyon ve irritabilite gibi sorunlar yaşayabilirsiniz. Yaygın bir diğer semptom da glosit (dil iltihabı) olarak bilinen ağrılı, kırmızı bir dildir. Bu sırada ayrıca diliniz acıyabilir ve şişebilir.

Elbette bu semptomların hiçbiri meyve tüketimiyle ilgili değildir; ancak bazı meyveler, bu hastalıkların semptomlarını şiddetlendirebilir. Benzer şekilde bazı viral enfeksiyonlar, demir eksikliğine bağlı anemi, yanan ağız sendromu ve beta-bloker gibi ağız ülserlerini pekiştiren belli ilaçları alıyor olmak da meyve tüketimi sonrası ağız acısına neden olabilir; ancak bunlar daha nadir görülen nedenlerdir.

Sonuç

Bazı meyveleri tükettikten sonra ağzınızda geçici ve az miktarda acı veya ağrı hissediyor olmanız normaldir, çünkü ananas bazı meyvelerde bulunan bromelain gibi enzimler, ağzınızdaki hücrelerin proteinlerini parçalayarak size birazcık rahatsızlık verebilirler. Bu, size gerçek anlamda zarar verecek düzeyde değildir; hatta ananas tüketiminin faydaları, zararlarından çok ama çok daha yüksektir.

Öte yandan bu meyveler haricinde de ağzınızın acıyor olması, çeşitli hastalıkların semptomu olabilir. Bu hastalıkların tanısı sadece ağızda acımaya bağlı olarak yapılamaz; ancak eğer ki ağzınızdaki acı rahatsızlık verecek düzeydeyse, hekiminize danışarak herhangi bir sorun olmadığından emin olabilirsiniz. Birçok durumda ağız acısıyla ilişkili hastalıklar da bir süre sonra kendiliğinden veya gerektiğinde ilaç yardımıyla geçen hastalıklardır. Bu süreçte ağızda yanmaya neden olabilecek yüksek asidite değerlerine sahip ve/veya bromelain içerikli ananas gibi meyvelerden uzak durmanızı tavsiye ederiz.