Adım Adım Evrim: Türkiye'de Basılmış Kitaplar ve Yayınlanan Siteler Aracılığıyla Evrimi Öğrenin!

Theodosius Dobzhansky 1973’te yazdığı bir makalenin başlığını şöyle atmıştı: “Evrimin ışığı olmadan biyolojide hiçbir şeyin anlamı yoktur.” 

Evrim, bir doğa gerçeğidir. Evrim kuramı ise diğer bütün bilimsel kuramlar gibi, doğadaki mekanizmaların nasıl gerçekleştiğini açıklamaya çalışır. Biyolojinin temel taşlarından biri olan evrim konusundaki eğitim ülkemizde maalesef yetersiz durumda. Lise kitaplarında çok az bir yer tutan evrim teorisi, anlatılıp tartışılması gerekirken ne yazık ki kitaplardan çıkarılmaktadır. Haliyle evrimi anlamak için kişisel bir çaba gerekiyor. Evrim hakkında yüz binlerce makale yazıldı ve binlerce kitap basıldı, hakkında her yıl yüzlerce bilimsel konferans düzenleniyor, üzerinde bilim insanları birçok araştırma yürütüyor. Var olmuş en güçlü bilimsel teorilerden biri olan Evrim Teorisi, devasa bir bilim dalıdır. Haliyle evrimi öğrenmek için belki de yüzlerce makale ve kitap okumak, bu işe yıllarını vermek bile yeterli olmayacaktır. Fakat evrimi anlamak, evrimin bir doğa gerçeği olduğunu kavramak için doğru adımlarla hareket etmek önemlidir.

Yazımızda bahsedeceğimiz kitaplar size evrimin temellerini anlatarak hem kafanızda “Dinozorlar nasıl kuşlara evrimleşmiştir?”, “Neden ölümcül genleri miras alıyoruz?”, “İnsan evrimi durdu mu?”, “İnsanın atalarının derileri ne renkti?” gibi yeni sorular oluşturup sizi araştırmaya itecek hem de sorularınızı tatmin edici bir yeterlilikte cevaplayacaktır.

Öncelikle, evrimi anlamanın en iyi yolu doğanın kendisinde gizlidir. Dışarıya çıkın ve doğa yürüyüşleri yapın. Unutmayın ki evrim teorisinin en ünlü isimlerinden biri olarak bilinen Darwin’in doğa tutkusu Henslow’la yaptığı yürüyüşler sayesinde canlanmıştı. Arazi çalışmalarına katılın. Doğayı ve canlıları gözlediğinizde evrimin büyüsüne kapılacaksınız. Arazi çalışmalarına ve bilim kamplarına katılmak için üniversitelerdeki biyoloji topluluklarını, biyoloji ve evrim alanında çalışmalar yürüten grupların etkinliklerini takip edebilirsiniz.

Bilimin içinden olmayan insanlar için evrimi anlamanın en kolay yolu popüler bilim kitapları okumaktır. Evrim konusunda çok sayıda önemli kitap yazılmıştır ve gün geçtikçe yazılmaya devam etmektedir. Yazımızda bu değerli kitaplardan birkaç tanesine değineceğiz, meraklılar için güzel bir başlangıç olacağını düşünüyoruz. Okuyabileceğiniz kitapların bazılarından oluşan bir listemize ise şuradan ulaşabilirsiniz. Evrime popüler bilim kitaplarıyla başlayalım:

Evrime Giriş İçin Tavsiyeler

Hayatın Kökleri - Mahlon B. Hoagland

Basit bir dille evrimi anlatan bu kitap geniş kitleler tarafından anlaşılır bir kitap olma özelliğine sahiptir. Açıklamalı çizimlerle zenginleştirilmiş bu kitap size doğal seçilim ve ilkel yaşam formlarının evrimi hakkında harika bir perspektif kazandıracaktır.

Bilimle uğraşmayanlar bilimin, özellikle de biyolojinin çok ince eleyip sık dokuduğundan, ayrıntılarda çok karmaşık olduğundan ve konu dışındakiler tarafından zor kavrandığından yakınırlar. Diğer yandan bilim insanları da toplumun, temel araştırma bulgularının değerini çok az takdir ettiğinden, bilimsel bulgularla çok az ilgilendiğinden söz ederler. Dr. Hoagland'ın kitabıyla iki taraf arasındaki köprü onarılmaktadır. - Lewis Thomas

Evrim - TÜBİTAK:

Eşsiz bir görsel zenginliğe sahip bu kitap, tarihteki “fregat kuşu bilmecesi” gibi önemli konulara atıflarda bulunarak ”değişmeyen aynak” gibi ilginç örnekleriyle evrimi genel hatlarıyla kavramak için ideal bir kaynak.

Evrim Nedir? - Ernst Mayr

Evrime pek ilgi duymayanları bile içine çekecek kadar ilgi çekici olan “Evrim Nedir?” adlı bu eserde, modern biyolojinin kurucularından biri olan Ernst Mayr evrim konusunda bildiklerimizi ve bilmediklerimizi anlatıyor; bu fikrin dünyayı algılayışımızı nasıl değiştirdiğini ele alıyor. Kitap, bazı çevrelerce Darwin’in Türlerin Kökeni adlı eserinden sonra bu konuda yazılmış en iyi kitap olarak görülüyor.

Evrim Atlası - Douglas Palmer / Peter Barett

Yaşamın yaklaşık dört milyar yıllık öyküsünü anlatan bu sıra dışı kitabın temelinde bir araya getirildiğinde toplam uzunluğu 50 metreyi bulan muhteşem bir görsel dizisi yatıyor. Yaşamın evrimi ayrıntılı görseller ve fosil kanıtlar eşliğinde sunuluyor. Kitapta resmedilen bütün türlerin listesi, evrim kuramının arka planının anlatımı, illüstrasyonlarla anlatılan soy ağaçları ve en önemli fosillerin görülebileceği yerlerin ayrıntılarıyla bütünlenen kitap, yediden yetmişe tüm okurlar için eşsiz bir referanstır.

Evrim Bilimi ve Yaratılış Efsanesi - Ardea Skybreak:

“Öyleyse biz kazara mı olduk?”, “Türleşmeyi gözümüzle görebilir miyiz?”, “Bizim insansı türümüz neden ayakta kalan tek türdür?”, “Evrimsel biyologlar neyi tartışıyor ve bu ne anlama geliyor?” Sorular üzerinden gitme yolunu seçen Skybreak bu kitabında sizi uçsuz bucaksız bir maceraya sürükleyecek.

Evrim Kuramı ve Mekanizmaları - Çağrı Mert Bakırcı: 

Evrim Ağacı’nın mimarı olan genç bilim insanının ve bilim konuşmacısının ses getiren bu kitabı bölüm başı hikayeleri ile evrime yeni bir boyut kazandırıyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Bilimin ağır dilini kırmak adına her bölüm başına eklenmiş ve bölüm içeriğini özetleyen kısa hikayeler sayesinde kitabı bir solukta okuyacak ve her zaman yardımcı bir kaynak olarak kullanabileceksiniz. - Ergi Deniz Özsoy

Kör Saatçi - Richard Dawkins: 

Evrimin mekanizmalarının nasıl işlediğini çok açık bir şekilde anlatan bir kitaptır. Sağlam örnekleri ve kaynağını doğadan alan kanıtları ile kafanızdaki soruların çoğunu cevaplıyor. 

Doğal seçilim doğanın kör saatçisidir; kördür, çünkü ileriyi görmez, sonuçları hesaplamaz, görünen bir amacı yoktur. Yine de, doğal seçilimin yaşayan sonuçları; usta bir saatçinin tasarımlarını akla getiriyor; bizi etkileyen bir tasarım ve planlama yanılsaması bu. Elinizdeki kitabın amacı, bu paradoksu okuyucuyu tatmin edecek bir biçimde çözmektir.                                            

Kalıtım ve Evrim - Ali Demirsoy:

İlk basımı 1984 yılında yapılan bu kitap oldukça eski olmasına rağmen, yeni başlayan birisine evrim konusunun bilimsel yönlerini ilk bakışta gayet doyurucu bir şekilde anlatıyor. Kitabın yazarı olan Ali Demirsoy, Hacettepe Üniversitesi Biyoloji bölümü Zooloji Anabilim Dalı’nda profesörlük yaptıktan sonra emekli olmuş ünlü ve başarılı bir profesördür.

Charles Darwin Türlerin Kökeni - Michael Keller: 

Charles Darwin’in 1859 yılında yayınladığı Türlerin Kökeni, evrime yeni başlayan insanlar tarafından ilk başvurulması gereken kitap olarak görülmektedir. Ama bunu yapmak şu nedenlerden dolayı yanlış bir hareket olacaktır: Darwin, Viktoryen Akım Edebiyatı’ndan etkilenmiştir, dolayısıyla kitabın dili oldukça ağır ve şaşaalıdır. Bir cümleyle örneklendirelim: 

Göz gibi pek yetkin bir organın doğal seçmeyle oluşabildiği inancı kimilerini sendeletmeye yetmekle birlikte, bir organın yetkinliğe ulaşmasında değişen yaşam koşullarındaki yararlı geçişlerin uzun bir serisini biliyorsak, yetkinliğin düşünülebilen bir aşamasının doğal seçmeyle kazanılmasında mantıksal hiçbir olanaksızlık yoktur.

Ayrıca kitabın evrim teorisi tarihinde çok önemli bir yeri olmasına karşın kitaptaki bilgiler 1800’lü yıllara aittir, günümüzdeki modern evrim teorisi ile karşılaştırınca genetik bilimi başta olmak üzere birçok eksikliğe sahiptir. İşte tam bu noktada, Türlerin Kökeni’nin çizgiroman uyarlaması olan bu muhteşem kitap devreye giriyor. Eşsiz görselleri, akıcı anlatımı ve anlaşılır bilgileriyle Türlerin Kökeni’ni mükemmel bir şekilde güncelliyor, anlaşılır bir seviyeye indirgiyor.

Şimdi işi bir adım daha ileriye götürüp akademik kitaplara bakalım.

Evrim - Douglas J. Futuyma: 

Öğrenciler, öğretmenler ve meraklılar için okunması gereken en temel akademik kitaptır. Okuyuculara her bölüm içerisinde önemli terimleri ve kavramları belirten yardımcı kısımları olan bu kitap, benzersiz dinamik figürler ve gerçek izlenimini veren etkileyici fotoğraflar tarafından desteklenmektedir. 

Evrimsel Analiz – Freeman & Herron:

Bahsettiğimiz kitaplar arasında en üst seviyedeki ve en önemlilerden biri olan, evrim hakkında akademik bilgilerle donatılmış bu kitap sayesinde iyi bir evrim bilgisi almanın yanı sıra biyolojinin farklı disiplinlerinin aslında evrimle ne kadar alakalı olduğunu keşfedeceksiniz. 

Ve tabii ki evrimi anlamak için atabileceğimiz üçüncü adım ise bolca makale okumaktır.

Şimdi de evrimi anlamanın diğer yollarından bahsedelim:

Evrim Ağacı: 

“Bu yaşam görüşünde ihtişam var!” ODTÜ öğrencilerinin Mart 2011’de kurduğu Evrim Ağacı evrimsel biyoloji hakkındaki bilgileri anlaşılır ve yalın bir dille anlatmakta, okurlarının kafalarındaki soruları cevaplamakta ve güncel bilimsel gelişmeleri okurları ile paylaşmakta. Evrimi anlama yolunda başvurulabilecek en anlaşılır ve güvenilir kaynaklardan biri olan Evrim Ağacı Akademi'ye buradan ulaşabilirsiniz.

Evrim Çalışkanları - Evrimi Anlamak:

“Evrimi kullanarak yaşam ağacını nasıl oluştururuz?”, “Evrim nasıl gerçekleşiyor?”, “Evrim büyük ve küçük ölçeklerde nasıl çalışır?”, “Evrimsel biyologların cevaplamaya çalıştığı bazı önemli sorular nelerdir?” Kaliforniya Berkeley Üniversitesi tarafından hazırlanan Understanding Evolution sitesi, Evrim Çalışkanları tarafından Türkçeye kazandırılmıştır.

History Channel - Evolve (Belgesel Serisi): 

Animasyonlar, doğa ve laboratuvar çalışmaları: Evrim şimdiye kadar hiç bu kadar güzel anlatılmamıştı. Gözler, boyut, deri, uçuş, iletişim, seks, bağırsaklar, zehir, hız, cesaret ve şekil başlıklarından oluşan bu belgesel ile evrimin sırlarını keşfedebilirsiniz! 

National Geographic - Bilimin Ta Kendisi: Evrim: Darwin Yanılıyor mu?

National Geographic'in hazırladığı bu kapsamlı belgesel, bir doğa gerçeği olarak evrimi ve evrim teorisini ana hatlarıyla ele alıyor, kritik sorular üzerinden giderek güncel verilerin ışığında bize evrimi anlatıyor. Gözün evrimi gibi ilginç konulara da değinen belgesel, evrime güzel bir başlangıç için idealdir.