Ödüllü Soru Hayvanlar düşünebiliyor mu?

İnsanlar; gezegenimiz üzerindeki en ileri düzeyde düşünebilen hayvan türüdür; ama düşünebilen tek hayvan türü değildir. Beyni olan her hayvan düşünebilir, planlayabilir, kararlar alabilir. Sadece insan bunu bir (veya birkaç) adım ötede yapar.

Bunu şöyle düşünebilirsiniz: Her canlının kendine has üstünlükleri, evrimsel süreçte diğerlerinden öteye gidebilmiş özellikleri vardır. Tıpkı kartalın insandan çok daha üstün görüş ve uçuş yeteneği olması, çitanın karaların en hızlı koşucusu, balinaların gezegenin en büyük hayvanları olması gibi, insan da gezegenin en ileri düzeyde düşünebilen hayvanıdır. Her birinin evrimi kendine hastır, evrimsel hikayeleri kendilerine özgüdür. Zaten bu sebeple, ortak olan sayısız özellikleri bir yana, kendilerine özgü bu şekilde birkaç özellik evrimleşebilmiştir.

Nasıl ki çitanın karaların en hızlı koşan hayvanı olması, diğer hayvanların koşamadığı anlamına gelmiyorsa; insanların gezegendeki en ileri düzeyde düşünebilen hayvan türü olması, diğer hayvanların düşünemediği anlamına gelmez. Kaldı ki, yapılan tüm bilimsel araştırmalar, diğer hayvanların da; özellikle memeliler ve kuşların da çok ciddi düşünme, algılama, karar verme yetenekleri olduğunu göstermektedir.

İşte bununla paralel olarak, Cambridge Üniversitesi'nde yapılan Francis Crick Anma Konferansı'nın 7 Temmuz 2012 tarihli toplantısında birçok farklı bilim camiasını temsilen etkinliğe katılan ve hayvan davranışları ile bilinci konusunda araştırma yapan uzmanlar, bilim camiasında artık aksi iddia edilmesi güç bir biçimde, diğer hayvanların da bilince sahip oldukları konusunda hemfikir olduklarını ilan ettiler.

Her ne kadar hayvanlarla bir miktar zaman geçiren her birey, onların birer "biyolojik makine" olmadığını, tamamen içgüdülere bağımlı değil, kendi özgün kararlarını alabilecek bilince sahip olduğunu kolaylıkla fark edebilecek olsa da, bilimsel şüphecilik dahilinde sadece duygusal kanılarla bu yargıya varmak doğru olmazdı ve bilim insanları da bu yüzden oldukça açık bir gerçek gibi gözüken bu konuya uzun yıllardır şüpheci yaklaşmaktalardı.^[1]

Kendi fikrimce ise her hayvan düşünebilir. İnsanlar kadar derin olmasa da duyguları olabilir. Dün yaşadığım bir olayı anlatayım, sokaktan geceleyin geçerken araba çarpıp yavru kedinin arka tarafından çıkan organlarıyla beraber yanı başında bekleyen annesiyle ölmüş yavru kediyi görmüştüm. Annesi belki de içgüdüsel olarak yanında bekliyor olabilir fakat yavrusunu düşündüğü için bir insana baktığınız gibi o kedinin yüzüne de bakınca yüzünde normal bir kedi bakışı yerine daha mahzun ve yapacağı hiçbir şey olmadığı için ne kadar çaresiz baktığını gözlerimden okudum. Diyeceğim odur ki her hayvanda bir nebze düşünce vardır.

Evet, hayvanlar da sıkılabilir. Fakat insanların "sıkılma" deneyimi gibi karmaşık bir psikolojik süreci birebir yaşamazlar; daha çok uyaran eksikliği, hareket kısıtlılığı veya doğal davranışlarını gerçekleştirememe sonucu bir stres hali yaşarlar. Bu da “sıkılma”ya yakın bir durumdur.

Örneğin:

Kafeste dönen bir kaplan, kendi doğasında kilometrelerce yürür, avlanır. Ama kafeste sürekli aynı hareketi yapması, sıkıldığını ve streste olduğunu gösterir.

Evcil hayvanlar (özellikle zeki türler: köpekler, papağanlar, domuzlar vs.) yeterince oyun, etkileşim veya zorluk içeren görev almazlarsa davranış sorunları geliştirebilir.

2. At örneği özelinde

Atların saatlerce hareketsiz durup sabit bir noktaya bakması bize "sıkılmıyor mu bu hayvan?" diye düşündürebilir. Ancak:

Atlar otçul ve av hayvanıdır; çevreyi gözlemlemek onlar için hem doğal hem güvenlik ihtiyacıdır.

Bu davranış bazen düşünme hali, bazen meditatif bir sakinlik, bazen de uyaran eksikliği anlamına gelir.

Ancak sürekli ve uzun süreli hareketsizlik varsa, bu apatik davranış (ilgisizlik) veya öğrenilmiş çaresizlik belirtisi olabilir. Bu da sıkılmanın bir yansıması olabilir.

3. Bilimsel Gözlemler ve Sinyaller

Hayvanlarda sıkılma belirtisi olarak görülebilecek davranışlar:

Tekrarlayıcı hareketler (örneğin, kafeste ileri geri gitme)

Sesli yakınmalar (uluma, miyavlama, ötme)

Çevresine zarar verme (kemirme, tırmalama)

Aşırı uyku ya da ilgisizlik

4. Karmaşık Zihinler Daha Kolay Sıkılır

Hayvanın bilişsel kapasitesi arttıkça, sıkılma potansiyeli de artar.

Kargalar, papağanlar, yunuslar, köpekler, domuzlar gibi yüksek zekâya sahip hayvanlar; zenginleştirilmiş çevrelere, oyunlara ve görev odaklı faaliyetlere ihtiyaç duyarlar.

Aksi halde depresyon benzeri davranışlar sergileyebilirler.

Özetle:

Hayvanlar da sıkılır. Ama biz insanlar gibi "off ne yapsam" gibi düşünceleri olmayabilir. Onların sıkılması, daha çok uyaran yoksunluğu, hareket kısıtlılığı ve doğal davranışlarını sergileyememe ile ilgilidir. Atların sabit bakışı, bazen normaldir, bazen de uyaran eksikliğine işaret eder.

İşte senin için topladığım güvenilir kaynakların URL’leri, her biri doğrudan okuyabileceğin gerçek makale ve araştırma sayfaları:

Deneyimim hayvanların ne kadar akıllı olup olmadıkları konusundaki merakım ve bu merakımı gidermek için kendi yaptığım denemelerdeki gözlemlerimdir.

^[1][1]Dolayısı ile kaynak: Şahsım

Doğada ve günlük yaşamda karşılaştığım birçok hayvanın kesinlikle düşünebildiği, tecrübeleri doğrultusunda geleceği kendilerince tahminleyebildikleri konusunda bir şüphem yok. Sadece bu becerinin düzeyinin hayvandan hayvana değişebildiğini düşünüyorum. Birkaç örnek vermek gerekirse:

Sizi bir elektrik direği veya ağacın üzerinde izleyen bir kargaya denk geldiğinizde şu denemeyi yapın. Kargaya bakmadan yerden bir taş alın, karga bunu umursamayacaktır. Ama kargaya bakarken aynı denemeyi yapın, siz daha taşı yerden alıp ona atmadan dahi bulunduğu yerden havalanıp tedbiren kaçtığına şahit olma olasılığınız çok yüksek. Bu durumu yorumlarsak, niyetinizin kötü olduğunu veya olabileceğini, yerden taş veya başka bir cisim almakta olduğunuzu, muhtemelen onu hedef seçtiğinizi ve o cismi kendisine atabileceğinizi bilerek bunun bir sonraki aşamasında kendisi için söz konusu olan riski öngörerek karşı aksiyon alıyor. Bunu farklı yer ve zamanlarda birçok karga ile denedim. Kendisini menzil içerisinde değerlendiriyor ve onu hedef alacağınızı düşünüyorsa kaçıyorlar...

Bu sadece bir örnek bu gibi örnekler çoğaltılabilir:

• Bir köpeğin sahibi ya da sevdiği kişi sabah işe gitmesin diye ayakkabılarını ısırıp engel olmaya çalışması (ayakkabı evi terk etmek için bir araç)
• Bir kedinin misina ile bağlı tavuk parçaları atıldığında üçkağıdı anlayıp bununla ilgilenmemesi

Bunlar bizzat tecrübe ettiğim ve aklıma gelen bazı örnekler.

Hayvanların düşünebildiğini söylemek oldukça zordur. Zeki hayvan davranışları düşünmeyen yönelimsellik örnekleri olarak betimlenebilir. Bazen insanlar da düşünmeden eyleme geçer; lakin, hayvanlardan farklı olarak insanlar bu otomatikleşmiş davranışların yerleşmesinden önce uzun ve bilinçli bir öğrenme sürecinden geçer. Lakin şu anki elimizdeki veriler ile düşünüp düşünemedikleri hakkında kesin bir karar yoktur.^[1]

Hızlı cevap; Evet.

İnsanların düşünmesi evrimsel bir olaydan kaynaklanır. Düşün ki, insanlar sadece bir elektrikli bisiklet ama evrimleşme bize beyin olarak F1 Formula yarış arabası motoru takmış. Varsayalım ki bu F1 Motoru sadece %25 gücünü kullanarak bu elektrikli scooterı/bisikleti maximum hızına ulaştırabiliyor. Gerçek hayata dönersek, bu kalan %75 düşünmek için kullanılıyor.

LÜTFEN OKUMADAN ÖNCE KAFANIZDA BULUNDURUN; Ben sadece bir öğrenciyim ve kendi gözlemlerim ile "bulduğum"/"fark ettiğim" ve hatırladığım kadarıyla bir Kurzgesagt videosundan gördüğüm şeyleri söylüyorum

Balina vb. Hayvanlarda zaten koskocaman vücutlarını kullanmaya yetiyor gibi düşün. Otobüs motoru takılı bir ötöbüs kullanırsan normal çalışır ama hala dörtlüleri yakabilir, vites değiştirebilir vb. şeyler yapabilirsin. İllahaki karga gibi altın/para getirmesi veya papağan gibi konuşamsına gerek yok, genelde hayvanlar düşünebilir. Bir köpek sahiplenince en azından sadece yürümek yerine, sadece "bundab bana zarar gelmez" gibi düşünmek yerine kucağına gelir ve seninle oynamak ister vb. Kurt sürüsü düşün: Sürüde birlikte hareket eden kurtlar, avlanma sırasında işbirliği yaparak daha büyük ve hızlı avları yakalayabilirler. Bu dayanışma, bireysel olarak avlanmaya göre çok daha etkili sonuçlar verir. Bu özellikle birbirlerini sevdikleri için vb. beraber dolaştıkları anlamına gelmez. Ancak evcil bir köpeği sokağa atarsan illaki 5-6 kere sana geri gelmeyi dener, hatta yolda bırakırsan arabanın arkasından koşar. Ki bu direkt ev ortamında büyümüş değil, sokakta doğmuş köpeklere de geçiyor. Anladın sen. Git bi muhabbet kuşu al ve oyuncak bir muhabbet kuşunu yanında tut. O oyuncak m. kuşu ile gerçek olana hafifçe saldırır ve rahatsız edersen, ki artık gerçek olanın da ona geri saldırmaya başlayacağına kadar, bi iki-üç yıl sonra o oyuncağı geri ona gösterdikten sonra onu hatırlayacaktır. *Ama neyse, lütfen bu verdiğim muhabbet kuşu örneği gibi birşey yapma, bir hayvan deney aleti olmaktan çok daha iyisini hak eder.*^[1]