Maymunlar da insanlar gibi şakalaşır mı?

^[1]

Şakacı olan sevilir. Fakat şaka amaçlı takılmalar sadece aşıklar ve arkadaşlar arasında alışılmış değildir. Bu davranışın ilk belirtileri küçük çocuklarda zaten görülmektedir. Amerikan ve Alman antropologlar “Biology Letters” dergisindeki özet bir makalede, benzer davranışların insansı maymunlarda da bulunduğuna dikkat çekiyorlar. Söz konusu davranışın, bir grup içindeki sosyal bağı güçlendirdiği için evrimsel süreçte yararlı bir biçimde gelişmiş olabileceği düşünülüyor. Arkadaşça takılmalar kendisini başkasının yerine koymayı, başkalarının tepkilerini ve beklentilerini önceden kestirmeyi mümkün kılan bilişsel kabiliyetleri şart koşmaktadır. Araştırmacılar, mizahın sadece insana ait olmayan kaynaklarından birinin de burada olabileceğini tahmin ediyorlar.

Los Angeles’ta bulunan Kaliforniya Üniversitesi’nden Erica Cartmill liderliğindeki bilim insanları şöyle yazıyorlar: “Çocuklarda henüz dil ediniminden önce görülen oyun amaçlı şakaların üç şeklini, insansı maymunların da yaptığının işaretlerini sunuyoruz.”

Bu üç davranış şekli; bir nesnenin uzatılıp geri çekilmesi, provokatif şekilde aykırı bir harekette bulunma ve bir başkasının faaliyetinin kasıtlı olarak rahatsız edilmesidir. Bunların yapılmasıyla birlikte, şakayı yapanın aktivitesi oyun ve saldırganlık arasındaki ince çizgiye doğru gider. Ancak söz konusu aktivite hem şakayı yapanda hem de karşı tarafta olumlu duygular doğurur.

Çocuklar, ebeveynlerini veya oyun arkadaşlarını, ellerindeki bir oyuncağı veya şekerlemeyi uzatıp, onlar bu nesneye doğru hareket yaptığında hızlıca geri çekerek alaya alırlar. Ya da ebeveynlerinin gözlerinin önünde, yasak olduğunu bildikleri şeyler yaparlar. Üçüncü şakaya alma ise çocuğun birisini uyku veya okuma gibi bir faaliyet esnasında rahatsız etmesidir. Söz konusu eylemler her olayda, her iki tarafta da gülme ve bununla birlikte eylemin oyun olduğunun anlaşılmasıyla biter. Bu sadece iki tarafın da düşüncesini bir diğerinin yerine koymasıyla işlevli hale gelir.

Maymunlarda şakaya almanın ikinci ve üçüncü formunda, her iki tarafın da gerçekten olumlu duygular hissedip hissetmediği çoğu zaman açık bir şekilde görülemedi. Onlar bu durumlarda duygularını insanlar gibi gülerek açık bir şekilde ifade etmedikleri için, davranış çalışmalarında oyuna dayalı sevincin diğer belirtilerini dikkate almak gerekmektedir.

Buna karşın maymunlar da bir nesneyi şakacı bir şekilde uzatıp geri çekerken karşıdakinde yerine getirilmeyen beklentiler oluştururlar. Bu da tam olarak mizahın bir prensibidir. Ancak araştırmacılara göre insansı maymunlarda bir mizah anlayışı olup olmadığı henüz aydınlatılmış değildir. Birlikte gülmek insanlar arasında bir bağ kurmaktadır. Bu yüzden söz konusu şakacı oyun maymunlarda da benzer duygular uyandırıyor olabilir ve bu suretle sosyal bağı güçlendiriyor olabilir. Oyun amaçlı takılmaların evrimsel köklerinin ve olası işlevlerinin aydınlatılması için başka çalışmaların gerekliliği ortadadır.